فهرست:

1-آقاي مسعود نصرتي

2-برگرفته از كتاب دماوند و آثار تاريخي آن اثر ناصر پازوكي طرودي

1-آقاي مسعود نصرتي

امامزاده ايي در آئينه ورزان

درآمد

در سال 1373هنگام پژوهش درباره تاريخ دماوند، طرح پژوهشي «شناسايي،مطالعه و تحقيق درباره امامزاده هاي دماوند»به نويسنده و محقق ارجمند جناب آقاي حميد آقايي كه سر دبير نشريه ره آورد بودند ارائه شد و با استقبال گرم و توجه فراوان ايشان همراه گرديد.ايشان سپس جلسه اي را با حضور نويسنده و رئيس محترم وقت اداره اوقاف و امور خيريه جناب آقاي علاءالديني برگزار نمودند.خوشبختانه رئيس محترم اوقا ف و امور خيريه به موضوع علاقه نشان دادند كه حاصل آن بيش از 8 جلد پژوهش و بيش از 15 يادداشت درباره امامزاده هاي شهرستان بود كه به نوشتار در نيامد.متاسفانه به جز4جلد آن،بقيه ي پژوهشها به جهت نداشتن اعتبار مالي متوقف شد.البته با حمايتهاي معنوي و گاهي مادي كه از سوي جناب آقاي آقايي انجام مي شد،مدت كوتاهي ادامه يافت ولي به جهت مشكلات مادي نويسنده به جز تعدادي كه از نظر خوانندگان ارجمند خواهد گذشت،ادامه پيدا نكرد و كماكان اين طرح متوقف است.اميد است كه اداره اوقاف  و امور خيريه پشتيباني مالي خودرا از اين گزارش ها كه از اين پس در ره آورد به چاپ خواهد رسيد،دريغ ندارد.ارزش و اهميت اين پژوهش به جهت واضح بودن نيازي به توضيح ندارد.چرا كه حاصل پژوهش و تحقيق درباره امامزاده هاشم (ع)كه با حمايت فرمانداري و جناب آقاي آقايي توسط نويسنده انجام شد،بر همگان روشن است.

موقعيت جغرافيايي روستاي آئينه ورزان

آئينه ورزان يكي از روستاهاي توابع شهر دماوند و جزو دهستان ابر شيوه هشت كوه بخش دماوند است كه در 23كيلومتري جنوب خاوري آن قرار گرفته است.

اين روستا در فاصله 17كيلومتري شهر دماوند و نيز در شمال جاده تهران به فيروزكوه با فاصله 4كيلومتري آن بر دامنه كوه زرين واقع شده است.

نام اين روستا« آئينه ورزان »و البته به صورت هاي«آئين ورزان»و «عينه ورزان»نيز معروف است كه به معني داراي آب و هواي سرد است و منبع آب روستا،چشمه سار مي باشد.مردم آن شيعه مذهب بوده و به زبان تاتي تكلم مي كنند.محصولات عمده آن غلات،سيب زميني،لوبياو بنشن است.بافت فعلي روستا متراكم شده ومزارع و باغها در اطراف و بيشتر آنها در جبهه ي شرقي روستا ديده مي شود.

اعتمادالسلطنه به همراه ناصر الدين شاه در سفر به مشهد  در حوالي سالهاي1301 هنگام عبور از اين روستا،آن را چنين توصيف مي كند:«آئينه ورزان به اعتدال هوا موصوف و به نزهت و صفا معروفست.اين دهكده در طرف چپ راه واقع شده و كوهي كه چندان ارتفاعي ندارد،مشرف بر آن است.آب آئينه ورزان از دو چشمه مي باشد كه آب يكي از كمر كوه به طور آبشار جاريست و چشمه ديگر در پهلوي مزار امامزاده عبداااه است.جمعيت آئينه ورزان هفتاد خانوار است كه بيست خانوار آن سادات حسيني مي باشند.

تنها اثر تاريخي اين روستا،برج آرامگاهي معروف به امامزاده عبدالله است كه جزو آثار تاريخي به شماره 24/17/3به ثبت رسيده است.

موقعيت جغرافيايي امامزاده عبدالله  آئينه ورزان

برج آرامگاهي امامزاده عبدالله آئينه ورزان كه به امامزاده عبدالله اَفتَح نيز معروف است بر روي نقطه اي تقريبا مرتفع و در داخل محوطه اي محصور شده واقع شده است.اين محوطه از شمال به خانه هاي مسكوني، از جنوب به خيابان و از غرب و شرق به خانه هاي مسكوني محدود است. در جبهه شرقي و جنوب و جنوب غربي حياط امامزاده،گورستاني مربوط به دوره اخير به جهت احترام و تقدسي كه به اين مكان قائل بودند،به وجود آمده است.از گوشه شمال شرقي در حياط امامزاده چشمه اي جريان دارد و با درخت كهنسالي كه حداقل 500سا ل قدمت دارد،جلوي ورودي حياط امامزاده فضايي زيبا و دلنشين را به وجود آورده است. وجود اين درخت چنار با سايه بانش و چشمه آب زلال كه هر يك مي تواند نماد و سمبلي از بهشت باشد،فضايي بسيار دل انگيز و روحاني براي كساني كه به زيارت اين مكان مي آيند،ايجاد كرده است.

امامزاده عبدالله (ع) در سفرنامه ها

تنها كسي كه توصيفي از امامزاده عبدالله (ع)در سفر نامه خود آورده ،اعتمادالسلطنه است.او در سال 1301از اين امامزاده ديدن كرده و نوشته است:«بقعه امامزاده عبدالله از حوض و صحن گذشته،ابتدا اتاقي است كه مسجد و جاي نماز كردن است. از اين اتاق داخل بقعه مي شوند،در وسط بقعه و بر روي قبر دو ضريح چوبي است. در اتاق اول كه مسجد است در زاويه طرف شمال متصل به بقعه دري است و درگاهي كه در آن درگاه سوراخي است .در اينجا آب چشمه از كمر كوه پايين ريخته و از زير اتاق،داخل حوض صحن مي شود.

انتساب امامزاده

روي مرقد داخل بنا ، پنج ضريح روي يكديگر قرار دارند كه روي ضريح چهارم و پنجم نام امامزاده«امامزاده عبدالله»آمده است.در ميان مردم روستا نيز به همين نام معروف است .در شجره نامه اي كه داخل امامزاده ديده مي شود و مهر حضرت آيت الله مرعشي را هم دارد،آمده است كه امامزاده عبدالله بن امام  جعفر صادق(ع)مشهور به عبدالله افتح،پس از شهادت امام رضا(ع) از قزوين به سوي دماوند جهت اختفاء رهسپار شدند و در دماوند توسط عمال مأمون خليفه عباسي به شهادت نائل گشتند.

در كپي نسخه ي خطي كه جناب آقاي آقايي در اختيار نگارنده قرار دادند،آمده است:...وقتي خبر يافتند با امامزاده عبدالله بن امام جعفر صادق (ع) درآمدند و بسيار مجادله كردند،آخرالامر عبدالله را شهيد كردند به موضع عين ورزان،درويش شرف الدين،عبدالله را برداشت و بر سر سنگي نهاد و مي خواست كه وي را دفن كند،آب نبود،به معجزه امامزاده،يك چشمه آب در اينجا پيدا شد و معجزه ديگر آن است كه چون امامزاده را بر سرآن سنگ نهادند،آن سنگ هر ساله زياد مي شود.»

نقشه بناي امامزاده

نقشه بناي امامزاده در بيرون و داخل به صورت هشت ضلعي است. در دوره صفويه نماز خانه اي به شكل مستطيل شمالي و جنوبي به جبهه شرقي بنا الحاق كردند و در دوره اخير يك ايوان به صورت مربع شكل و كفش كن به جبهه شمالي نمازخانه الحاق نمودند و اخيرا در گوشه شمال شرقي اين ايوان يك حسينيه به شكل مستطيل از گوشه شمال شرقي ايوان به طرف شرق رفته،سپس Lمانند به طرف جنوب كشيده شده و به خيابان منتهي مي گردد.

تعمير وتغييرات در بناي امامزاده

به جهت احترام و تقدسي كه در طول تاريخ اين بنا به آن قائل بوده اند و نيز اهميتي كه از لحاظ هنر معماري داشته همواره مورد توجه بوده است.بنابراين سه بار مورد تعمير و مرمت قرار گرفت.اولين تعمير مربوط به دوره صفويه است.با اندك تعميرات در نماي خارجي،نمازخانه اي در جهت شمالي امامزاده احداث كردند.الحاق نمازخانه سبب شد كه ورودي اصلي برج در جهت شمالي در داخل اين نماز خانه محبوس گردد.درقسمت داخلي امامزاده با قرار دادن ضريحي كتيبه دار مشخص مي شود كه تعمير و الحاق نماز خانه در سالهاي 1013و1077انجام گرفته است.

دومين تعمير مربوط به دوره قاجاريه است.در اين دوره نيز چون دوره قبل،نماي خارجي و نيز قسمت داخلي به صورت موضعي تعمير و مرمت گرديد.در اين دوره نيز با قراردادن ضريحي كتيبه دار مشخص مي كند كه زمان اين تعميرات به سال 1392بر مي گردد.

سومين تعمير مربوط به دوره اخير است كه در سال هاي 1355تا1368شمسي توسط كارشناسان دفتر فني حفاظت آثار باستاني و مديريت ميراث فرهنگي در چند مرحله به انجام عمليات حفاظت مرمتي اقدام نموده است كه اهم عناوين اين عمليات مرمتي در اين سالها شامل:كانال كشي گرداگردبخش خارجي بقعه جهت دفع رطوبت سطوح تحتاني برج، انجام آجر فرش سطح بام رواق و ايوان،به همراه تعميرات موضعي پوشش ها در اين بخش،بازسازي اندود گچي سطوح نماي داخلي بقعه،رواق وايوان،انجام عمليات حفاظتي جهت كنترل و محصور نمودن نشت رطوبت حاصل از مجراي آب جاري در زير كف رواق و انجام تعميرات موضعي از اره كاشي كاري رواق و بقعه،آخرين بخش تعميرات انجام يافته در بنا شامل بازسازي نماي خارجي برج است.آخرين تغييرات در بناي امامزاده هم مربوط به دوره اخير است كه مسجدي را به صورت Lمانند به نمازخانه الحاق كرده اند.

مصالح بناي امامزاده

مصالح مورد استفاده در پي بنا،قسمت اصلي امامزاده و نمازخانه،قلوه سنگ و لاشه سنگ با ملاط گچ و آهك كه از مصالح محلي و در دسترس بوده ،مي باشد.

نماي بيروني امامزاده

پايه بنا مشخص نيست،به احتمال داراي پايه هشت ضلعي با لاشه سنگ است كه بدنه اصلي بنا روي آن به صورت هشت ضلعي ساخته شده و تا ارتفاع 6متري رفته،سپس دو رديف پايه آجر چيده،سپس گنبد را روي آن به وجود آورده اند .سطوح جانبي ضلع ها تا نوك گنبد را باگچ و آهك اندود كردند كه به علت مقاوم نبودن،قسمتهاي زيادي در سطوح مختلف ريخته بود و در تعميرات انجام شده با روكشي از گچ،از پايه تا گنبد را اندود نموده اند.در ضلع شرقي يك نورگير مستطيل شكل نيز با طاق هلالي ديده مي شود.

درگاه ورودي

ورودي اصلي امامزاده در ضلع شرقي بنا و در درون نمازخانه الحاقي دوره صفويه واقع شده است.براي رسيدن به ورودي اصلي ابتدا بايد از ايوان گذشته،سپس به نمازخانه كه ورودي در آن واقع شده برسيم.اعتمادالسلطنه نوشته است:«ابتئا اتاقيست كه مسجد و جاي نماز كردن است.ازاين اتاق داخل بقعه مي شوند.» ورودي كوتاه وكم ارتفاع است .درب قديمي آن به جهت اينكه از دستبرد محفوظ بماند،به موزه ايران باستان انتقال داده شد.اعتماد السلطنه درباره اين درب نوشته است:درب بقعه كهنه تر است و منبّت و عبارتي به خط ثلث ونسخ بر آن مكتوب.»

قسمت داخلي امامزاده

كف بقعه در حدود 1متر از پله بالاتر است.داخل چون بيرون به صورت هشت ضلعي منظم است.تمام سطوح جانبي ديوارها با گچ پوشش داده شده است.ازاره داخل را با كاشي لعابدار لاجوردي خشتي تزيين كرده اند.در هر ضلع،تاق نمايي ديده مي شود كه در عمق 15سانتي متري و در عرض حدودا10/1متري از كف بنا آغاز شده و به وسيله قوسهاي تيزه دار به هم مي رسند.در زير قوس تاق نماهاي ضلع غربي،تاقچه اي مستطيل شكل ديده مي شود كه به احتمال نورگيربوده و هنگام تعميرات آن را بسته اند.به جز نورگيرهاي ضلع شرقي و شمالي كه در عمق زياد داراي پنجره هايي با تاق هلالي هستند،بقيه نورگيرها را بسته اند.بالاي تاق نماها در گوشه ضلعهاي هشتگانه،هشت رومي باربر اتصالي،هشت ضلعي را تبديل به شانزده ضلعي كرده،سپس دايره اي به وجود آورده،آنگاه گنبد داخلي را روي آن به وجود آورده اند .وسط بقعه قبر امامزاده واقع شده كه روي آن ضريح قرار گرفته و داراي كتيبه هم مي باشد.با كمي دقت متوجه مي شويم كه پنج ضريح در داخل يكديگر و به فاصله كمي از هم قرار گرفته اند.

قسمت داخلي نمازخانه الحاقي

اين نمازخانه در جبهه شرقي در دوره صفويه به بناي امامزاده الحاق شده است.ورودي نمازخانه درشمال شرقي در داخل ايوان واقع شده است.داخل نمازخانه همانند بيرون به صورت مستطيل شكل و در جهت شمالي جنوبي است.كف نمازخانه از ايوان و داخل بقعه يك پله پايين تر است.كف را با موزائيك هاي جديد پوشانده اند.تمامي سطوح ديوار گچ كاري شده است.در جبهه شمال شرقي متصل به بقعه چشمه جوشاني ديده مي شود.در اين باره اعتماد السلطنه نوشته است:چشمه صحن ديگر در پهلوي مزار امامزاده عبدا...از سنگ خارج شده،از زير مسجد امامزاده داخل حوض صحن بقعه مي شود و جاري مي گردد.در حال حاضر چشمه در سمت شمالي نمازخانه يا در سمت شمال شرقي در فاصله 2 متري از ديوار بقعه به داخل گودالي سنگي كه در حدود 5/1متر عمق داردمي ريزد.از اين گودال و از زير كف نمازخانه عبور كرده سپس در گوشه جنوب شرقي محوطه امامزاده داخل حوضچه اي آشكار مي شود و جريان پيدا مي كند.ازاره نمازخانه را با كاشي جديد تزئين كرده اند.پوشش سقف به وسيله باريك هاي تاق تويزه اي كه تعدادشان به 5تا مي رسد تحمل مي شود.در ديوار جبهه جنوبي نمازخانه محراب ودو تاقچه در عمق كمي به صورت مستطيل شكل در دو طرف محراب ديده مي شود. در ميان باريكه هاي تاق تويزه اي،پنج تاق كوچك قوس دار وجود دارد.

گنبد

گنبد امامزاده به صورت دو پوشه و از نوع گنبدهاي رك ترك دار است كه هر چقدر به سوي بالا مي رود از قطر آنها كاسته شده و ضلع ها در يك نقطه پايان مي پذيرند كه بلافاصله روي ساقه بنا به صورت هشت ترك قرار گرفته و نسبت به ساقه بنا از خيز بسيار بلندي برخوردار است.روي گنبد،پوششي از گچ و آهك ديده مي شود كه قسمت هايي ريخته و دوباره تعمير گرديد.

گنبد داخلي بر روي دايره اي واقع شده،بدين صورت كه طرح هشت ضلعي به وسيله هشت رومي باربر تيزه دار اتصالي تبديل به شانزده ضلعي سپس دايره شده و گنبد كه به صورت عرق چين كم خيزي است،روي آن به وجود آورده اند،زير گنبد پنج ظرف شيشه اي آبي رنگ آويزان بوده و مرتب مورد دستبرد سود جويان و دلالان عتقيه واقع مي شد.اكنون از اين ظروف در زير گنبد،تنها نيمه اي كه در زير گنبد چسبيد هاند مشاهده مي شود و متاسفانه بقيه اين ظروف مورد دستبرد واقع شده اند.

تزئينات

در نماي خارجي بنا تزئينات خاصي ديده نمي شود.از پايه تا گنبد جز اندود گچ و آهك چيز ديگر به چشم نمي خورد.اين اندود گچي متعلق به تعميرات اخير است.معمار به صورت ساده با سنگ چين و بندهاي گچي عمودي بنايي ساده را ساخته و پرداخته كرده است.داخل بنا ،ازاره را با كاشيهاي لاجوردي خشتي تزئين كرده اند.اين كاشيها داراي نقوش گلبرگهاي تزئيني با الهامي از كاشيهاي كوكبي شكل زمان ايلخانان است.پنج ظرف شيشه اي لعابدار فيروزه اي رنگ كه از نوع ظروف ظريف و معروف به سياه قلم است  در زير گنبد داخلي به سقف آويزان بود.

در حال حاضر از ظروف فوق تنها نيمه هايي كه به زير گنبد چسبيده مشاهده مي شود،ظاهرا نيمه ديگر آن را به هنگام سرقت شكسته اند.قسمت داخلي نمازخانه،ازاره را با كاشيهاي مربع شكل خشتي فيروزه اي رنگ تزئين كرده اندكه مربوط به تعميرات اخير است.

كتيبه هاي امامزاده

داخل و خارج بنا كتيبه اي ديده نمي شود.در قديمي امامزاده و ضريح هاي منبت كاري،داراي كتيبه است.تعداد ضريح ها به پنج تا مي رسد.در درون يكديگر و به فاصله كمي از هم قرار دارند.اعتمادالسلطنه مي نويسد:«در وسط بقعه قبر و بر روي قبر دو ضريح چوبي است.»به جهت اينكه ضريح ها داراي تايخ از قرن 8 هجري تا دوره قاجاريه است.

كتيبه در ورودي بقعه

در قديمي ورودي بقعه به موزه ملي ايران انتقال داده شده است.اين در منبت كاري شده مربوط به دوره صفويه بوده و داراي كتيبه به خط ثلث و نسخ است.روي در آمده است:صاحب الخير امير الاكرم الاعظم امير لهراسب بن ميرزا رستم جلاوي سنه اثني و عشرين و تسعمائه.

كتيبه ضريح ها

ضريح اول

ضريحي است با كلافهاي چوبي،چهار چوب مربع شكل آن آهني است كه ضريح در داخل آن قرار دارد.قسمت بالاي ضريح در ضلع شمالي و جنوبي با مركب سياه نوشته شده است:«بسعي و اهتمام مشهدي حسين ولد مشهور علي عسگر واسه چايي بسعي استاد عباس نجار 1292»اين ضريح در دوره قاجاريه هنگام تعمير و مرمت روي ضريح ديگر قرار داده شده ا

ضريح دوم

ضريح چوبي منبت كاري با گره چيني است كه در داخل ضريح اول است. در حاشيه ضريح به خط ثلث بسيار زيبايي سوره مباركه فتح آمده است:«بسم ا... الرحمن الرحيم. انا فتحنا لك فتحا مبينا...» در پايان نام باني ضريح و استادان آن به صورت زير آمده است:«وقع اتمام هذا الضريح المباركه الميمونه شهر ربيع الاول سنه سبع و سبعين بعد الف و الهجر النبويه و علي عليه وصيه و ذريه الدوله و عزت الف الف صلوة و تحيه عاملها و بانيها نادر العصر استاد آقاجان بن استاد ابراهيم دماوندي عمل استاد محمد نجار مقيمي و استاد مصطفي كوراني و ذره بيمقدار خاكسار ابن مرحوم استاد امير نجار»

ضريح سوم

ضريح سوم به فاصله كمي از ضريح دوم و داخل آن قرار گرفته است.حاشيه بالاي آن كتيبه اي به خط زيباي نسخ نقش شده است.

-ضلع شمالي:آيه اول ودوم سوره مباركه فتح نوشته شده است.

-ضلع شرقي:وقف هذا المهجر الشريف المبارك مزار كثير الانوار حضرت امامزاده واجب التعظيم و التكريم .

ضلع جنوبي:الامامزاده عبدا...ابن الامام الهمام امتي الكاظم(عليه السلام)و هو الصناع استاد علي ابن المبرور استاد مظفر نجار دماوندي في شهر ذيقعده الحرام سنه ثلث و عشر من الهجر النبويه.

ضلع غربي:قابل خواندن نيست.

ضريح چهارم

اين ضريح به فاصله كمي از ضريح سوم و داخل آن قرار گرفته است.با نقش گره تزيين شده و داراي طرح هاي هندسي است.داخل طرح هاي هندسي،نقوش گل و بته نقش شده است.در حاشيه يا اطراف آن كتيبه اي ديده نمي شود.

ضريح پنجم

اين ضريح آخرين ضريح و در واقع اولين ضريح بنا محسوب مي شود كه در داخل ضريح چهارم و با فاصله كمي از آن واقع شده است،چهار ضريح  ذكر شده روي اين ضريح قرار گرفته اند.در سطوح جانبي آن كتيبه ديده مي شود.كتيبه به خط تعليق به صورت برجسته نمايش داده شده است.جاهاي خالي كتيبه با نقوش تزئيني گل برگها پر شده است. خواندن كتيبه هاي آن به جهت اينكه در جاي تنگ وتاريك قرار گرفته مشكل است.كتيبه هاي خوانده شده در سطوح جانبي شمالي،غربي و شرقي آمده است:«بسم ا...الرحمن الرحيم،هذا الصندوق المباركه ...عبدا...ابن سيد الكاظم ...في محرم الحرام...محمد ابن سراف...»(730هجري قمري)

مقايسه و نتيجه گيري

بناي امامزاده عبدا...آئينه ورزان كه از قلوه سنگ و لاشه سنگ با ملاط گچ ساخته شده ،شباهت زيادي با بناهاي هم دوره خود در منطقه دماوند دارد از جمله با بناهايي چون امامزاده عبدا...اهران،امامزاده قاسم تاسكين،امامزاده قاسم گلخندان قديم و...بناي امامزاده عبدا...آئينه ورزان از لحاظ طرح و نقشه،مصالح ساختماني،گنبد وسادگي كاملا مشابه بناهاي ذكر شده مي باشد.

در داخل و خارج بنا كتيبه اي كه تاريخ ساخت بنا را به ما بدهد وجود ندارد.پس با طرح بنا و شيوه ساخت و ساير ويژگيها و مقايسه آن با ديگر بناها مي توان تاريخ احتمالي ساخت بنا را به دست آورد.

با نگاهي به ويژگيهاي بناي امامزاده عبدا...در مي يابيم كه اين بنا چون بناهاي قرون 7و8هجري كه اوج گسترش آنها بوده با خصوصياتي چون تزئينات داخلي و خارجي،وجود كتيبه ها در زير گنبد و ...بوده است و با گسترش اين بنا ها هر چقدر جلوتر مي رويم كم كم حذف عناصر فوق و گرايش به سادگي و بي پيرايگي را شاهد هستيم .بناي مورد بحث نيز از جمله اين بناها به شمار مي آيد كه معمار يا معماران باپرهيز از تزئينات زياد و حذف كتيبه و كوتاه كردن ارتفاع بدنه و عريض كردن ضلعها و استفاده از مصالح بومي سعي در سادگي و بي پيرايگي امامزاده داشته اند و در اين كار موفق هم بوده اند،به طوري كه آن ويژگيهايي را كه در اين گونه بناها در قرون 7و8هجري ديده مي شود،به طور كلي حذف كرده و بنايي ساده و فاقد تزئينات ساخته اند.

منابع ومآخذ

-اعتمادالسلطنه،محمدحسن خان،مطلع الشمس،به اهتمام تيموربرهان ليمودهي ( تهران ، فرهنگسرا ، زمستان1362)

-ويلبر،دونالد،معماري اسلامي ايران در دوره ايلخانان،ترجمه عبدا...فرياد (تهران،علمي فرهنگي،چاپ دوم 1365)

-فرهنگ جغرافيايي ارتش.ج1.استان مركزي(انتشارات جغرافيايي ارتش،1328)

-نسخه خطي كه توسط آقاي آقايي در اختيار نگارنده قرار گرفت.

-آثار باستاني در پناه قانون«امامزاده آئينه ورزان»مجله اثر،سازمان ميراث فرهنگي ش15و 16پائيز و زمستان1367

-اسكندر مختاري طالقاني،«امامزاده عبدا...آيين ورزان»مجله اثر ،سازمان ميراث فرهنگي،ش22و23(سال1372)

-مسعود نصرتي،پايان نامه فوق ليسانس دانشگاه تهران،گروه باستان شناسي،دانشكده ادبيات و علوم انساني

2-برگرفته از كتاب دماوند و آثار تاريخي آن اثر ناصر پازوكي طرودي

امامزاده عبدالله روستاي آئينه ورزان دماوند

يكي از بناهاي ارزشمند تاريخي-فرهنگي اين روستا كه به‌صورت برج آرامگاهي و 8 ضلعي (8 ترك ) و داراي گنبد رك (مخروطي ) مي‌باشد ، به نام امامزاده عبدالله آئينه ورزان شهرت دارد. را از قلوه سنگ و ملات گچ ساخته شده از يادگارهاي ميراث فرهنگي متعلق به اواخر دوران مغول مي‌باشد. در تزئين داخل بنا از كاشي كاري‌هاي بسيار نفيس و چهار گوش بهره برده‌اند كه نقش‌ها عموما به ‌شكل گلبرگ بوده و از كاشي‌هاي كوكبي شكل عهد مغول الهام گرفته است.

طبق اظهارات اهالي در سال‌هاي خيلي دور، تعداد 5 ظرف سفالين لعابدار فيروزه‌اي رنگ معروف به سياه قلم در زير گنبد نصب بوده كه توسط قاچاقچيان و دلالان عتيقه مورد سوءقصد و تخريب و سرقت قرار گرفته است.

بر روي قبر امام زاده صندوق و معجر چوبي و منبت‌كاري شده اي قرار دارد كه بر روي لبة بيروني بالاي آن كتيبه‌اي است به خط نستعليق كه حكايت از نصب و  ساخت آن در دوران صفويه دارد. درب چوبي و نفيس اين امامزاده كه به سرقت رفته بود توسط مأمورين حفاظت ميراث فرهنگي كشف و اينك در موزه دوران اسلامي نگهداري مي‌شود.

در جبهه شرقي بقعه بنايي به صورت كفش كن و نمازخانه متعلق به دوران صفويه بوده و علاوه‌بر كاشي‌كاري به سبك دوران مغولي با كاشي‌هاي فيروزه‌اي رنگ چهارگوش نيز تزئين يافته است.

در جبهه شمال شرقي بقعه چشمة آب گوارايي است كه آب آن به سمت صحن خارجي آرامگاه به داخل حوضچه‌اي جريان مي يافته است. در چند سال اخير در اطراف امامزاده چندين حسينيه احداث شده و بقعه در ميانه جبهه شمالي، رواق  و ايوان  در قسمت شرقي  و و حسينيه ياد شده نيز در گوشه شمال شرقي آن‌ واقع است كه در نتيجه بناي امامزاده را به صورت يك مجموعه كامل جلوه گر ساخته است.

در مقابل پيشخوان يا مدخل ورودي امامزاده عبدالله چنارقديمي وجود دارد كه سن آن به حدود 500 سال پيش مي‌رسد. مدخل ورودي، مستطيلي شكل و با ابعاد 4 × 3 متر است و در دو سمت آن سكوهاي به ارتفاع يك متر و سطح 120 سانتي‌متر و عمق 70 سانتي‌متر جهت نشستن وجود دارد و چند پله ازسطح صحن ، حياط ورودي را به داخل ضريح متصل مي‌سازد.

در داخل صحن اصلي امامزاده به ارتفاع 1 متر كاشي‌هايي  به رنگ آبي و سفيد در قطع هشت‌ضلعي نصب شده كه از الحاقات دوره قاجاريه مي‌باشد. همچنين نظير اين كاشي هادر داخل اتاق شرقي امامزاده كه داراي 5 طاق و 6 تويزه مي باشد، به ارتفاع يك متر كار شده است.

بناي امامزاده عبدالله در جهت شمال- جنوب ساخته شده و محراب در ضلع جنوبي آن واقع است. اين بنا با توجه به اهميت و ارزشمندي ساختمان و نفاست كاشي‌ها و صندوق منبت‌كاري و فرم معماري ويژه بارها مورد دستبرد سودجويان قرار گرفته و سازمان ميراث فرهنگي نيز با عنايت به شرايط خاص و تزيينات بلا نسبت به ثبت آن در تاريخ 30/1 /1366 بود و با شماره 1724/3 در فهرست آثار ملي اقدام نموده است.