مسجدجامع دماوند
موقعيت: مركز شهر دماوند
قدمت: قرن پنجم هجري قمري
يكي از بناهاي ارزشمند متعلق به دوره سلجوقي دردماوند، مسجدجامع است كه در طول تاريخ چندين بار بر اثر عوامل متعدد مانند زلزله تخريب و مجدداً برپا شده است.بنا با دو شبستان در جهت شمالي - جنوبي همراه با ورودي نسبتاً بزرگي مزين به كاشي هفت رنگ و نقوش گل و بوته اسليمي خودنمايي مي كند.طاق نماها و پنجره ها با استفاده از كاشي هفت رنگ تزئين شده و كتيبه اي از جنس كاشي به شكل رديفي در بخش فوقاني بنا ديده مي شود. در طبقه زيرين مسجد و در جبهه شمالي آن شبستان كوچكي وجود دارد كه هم دوره با بناي اوليه مسجد مي باشد و به عنوان شبستان زمستاني ازآن استفاده مي كرده اند. اين قسمت از بنا در حال حاضر كاربرد اوليه را ندارد. قديمي ترين بخش فعلي مسجد، منار آن است كه اصالت اوليه خود را همچنان حفظ كرده است.
امامزاده عبدالله و خليل الله (ع)
موقعيت: واقع در شهر دماوند
قدمت: قرن ششم و هفتم هجري قمري
بناي بقعه از برج هاي آرامگاهي تركدار به شمار مي رود كه داراي 67 ترك زاويه دار با گوشه هاي تيز است.ضريح آن از جنس چوب مزين به منبت كاري است و متعلق به دوره صفويه مي باشد.پي بندي و پي سازي بقعه با مصالح قلوه سنگ و ملات گچ است ولي در بخش هاي فوقاني شاهد بهره گيري از آجر و فنون آجركاري هستيم.
امامزاده حمزه (ع)
موقعيت: روستاي مبارك آباد، 43 كيلومتري جاده تهران - آمل
قدمت: قرون پنجم و ششم هجري قمري
بنا بر روي پلان هشت ضلعي احداث شده است.در بخش فوقاني هر يك از اضلاع هشتگانه با استفاده از هنر يزدي بندي تزئيناتي انجام داده اند. ورودي اصلي در بخش جنوبي بقعه قرار دارد. مصالح بكاررفته در ساخت بنا سنگ لاشه، سنگ هاي كف رودخانه و ملات گچ و ساروج است.تناسبات اضلاع و گنبد رك برافراشته بناي امامزاده حمزه مبارك آباد آن را در نوع خود منحصر به فرد كرده است.
برج يادمان شيخ شبلي
موقعيت: 270 متري شمال شرقي مسجدجامع دماوند
قدمت: قرون چهارم و پنجم قمري
بناي برج داراي پلان هشت ضلعي همراه با تزئينات آجركاري به سبك سلجوقي است. گنبد آن از نوع مخروطي كوتاه بوده و در بخش تحتاني مركز برج، سرداب مستطيلي شكل احداث شده است.مصالح مورد استفاده در بناي برج آجر، قلوه سنگ و ملات گچ مي باشد. بناي برج شبلي شاهكار هنرآجركاري دوره سلجوقي است و مي توان آن را با مقبره اميراسماعيل ساماني و برج هاي خرقان قزوين مقايسه نمود.
امامزاده قاسم (ع)
موقعيت: روستاي تاسكين
قدمت: قرون ششم و هفتم هجري قمري
بناي بقعه با پلان مدور و گنبدي دو پوش همراه با قوس عرقچين از داخل و نماي خارجي به شيوه رك احداث شده است.گنبد رك آن را مي توان در شمار گنبدهاي رك شاخص در منطقه دانست. ورودي بنا در ضلع شرقي آن قرار گرفته است و بنا از تناسبات فوق العاده برخوردار مي باشد.
امامزاده هاشم (ع)
موقعيت: ضلع شمال غربي جاده تهران – آمل
قدمت: دوره معاصر
امامزاده در زميني به مساحت بيش از 1000 مترمربع با چهار سفره انداز در جهت شمال و جنوب احداث شده است. مقبره و ضريح در سومين سفره انداز و در سمت غربي بنا واقع شده و ورودي بقعه در مقابل اين سفره انداز تعبيه شده است. قسمت اعظمي از سقف و نيمي از بدنه بقعه با آئينه كاري مزين شده است. بناي تاريخي امامزاده و دو كاروانسراي مجاور آن كه داراي ارزش فوق العاده بود، توسط اداره اوقاف تخريب و كليه بناهاي فعلي آن جديد الاحداث مي باشد.
پل فردوسي دليچايي
موقعيت: فاصله 97 كيلومتري جاده تهران – فيروزكوه
قدمت: اوايل دوره پهلوي
پل فردوسي داراي 5 دهانه است كه 3 دهانه آن به يك اندازه و دو دهانه جانبي آن كوچكتر است. در قسمت فوقاني دهانه مياني يعني قسمت شمال غربي و جنوب شرقي پل دو كتيبه وجود دارد كه نام پل، سال احداث و اداره طرق ناحيه 8، روي آنها مرقوم شده است.طول پل 45 متر و عرض آن حدود 4/5 متر است.مصالح اصلي پل از سنگ هاي تراش دار و ملات سيمان است.
امامزاده عبدالله (ع)
موقعيت: روستاي آئينه ورزان از توابع دماوند
قدمت: اواخر دوره ايلخاني
بناي بقعه از نوع برج هاي آرامگاهي با پلان هشت ضلعي و گنبد مخروطي مي باشد.فضاي داخلي بقعه با كاشي هاي منقوش چهارضلعي تزئين شده است.ضريح چوبي مقبره با استفاده از هنر منبت كاري تزئين و داراي كتيبه اي به خط نستعليق مربوط به دوره صفويه مي باشد. مصالح عمده بكار رفته در بنا قلوه سنگ، ملات گچ و در مواردي آجر است.
قلعه خوراب فاجان
موقعيت: ضلع غربي روستاي فاجان دماوند
قدمت: پيش از اسلام و قرون اوليه اسلامي
قلعه بر بالاي تپه اي مخروطي از جنس خاك احداث شده و از قراين چنين برمي آيد كه در گذشته محل اصلي روستاي فاجان بوده است.در حال حاضر بر روي تپه شواهدي از معماري ديده نمي شود.اما شواهد فرهنگي فراواني در سطح آن ديده مي شود كه حكايت از اهميت تاريخي و فرهنگي آن در گذشته مي نمايد.
خانه تاريخي جناب دماوندي
موقعيت: محله احمدآباد دماوند
قدمت: اوايل دوره قاجاريه
شهر دماوند عليرغم دارا بودن پيشينه پررونق تاريخي طولاني، فاقد خانه تاريخي سالم ارزشمند مي باشد. اكثر خانه هاي تاريخي آن تخريب و نوسازي شده اند.تنها خانه متعلق به دوره قاجار شهر دماوند كه نسبتاً سالم مانده است، خانه جناب دماوندي مي باشد كه بخش هايي از آن متعلق به دوره صفويه و بخش هايي نيز متعلق به دوره قاجار مي باشد. مالك اين خانه ملاعلي ميرزاي معلم، معلم سلطان مراد ميرزا (حسام السلطنه) پسر عباس ميرزا، فاتح هرات بود. بعدها توسط وراث صاحب خانه مداخلاتي در بناي اصلي صورت گرفته است.
امامزاده برهان الدين (ع)
موقعيت: دماوند، روستاي ويرانه
قدمت: دوره تيموري و صفويه
بقعه شامل برج مقبره اي با پلان هشت ضلعي است.معجر چوبي داخل مقبره با هنر گره چيني مزين شده است و بر روي آن كتيبه اي تاريخي مشاهده مي شود. بخشي از نماي خارجي بنا در سال هاي اخير توسط هيئت امنا امامزاده مرمت شده است.
پل تاريخي نمير
موقعيت: شهر رودهن
قدمت: دوره صفويه و پيش از آن
پل در جهت شمال غربي – جنوب شرقي با يك دهانه در مسير ارتباطي تهران – فيروزكوه احداث شده است.قوس دهانه پل به شكل جناغي و از جنس آجر مي باشد. مصالح اصلي بكاررفته در پل سنگ لاشه و ملات ساروج است.به نظر مي رسد قدمت اين پل به قرون سوم و چهارم هجري بازگردد.اثبات اين مدعا نيازمند پژوهش بيشتر در شالوده پل مي باشد.
مسجدجامع كيلان
موقعيت: مركز بافت قديم شهر كيلان
قدمت: دوره ايلخاني و تيموري
يكي از مساجد ارزشمند تاريخي استان تهران، مساجد جامع كيلان است.صحن مسجد مستطيل شكل و در جهت شمالي – جنوبي احداث شده است. حد فاصل ميان ستون رديف اول تا ديوار، صفه اي به ارتفاع 60 سانتي متر احداث شده است.اين فضاسازي در نوع خود پديده اي نادر در ساخت مسجد به شمار مي رود. عمده مصالح به كار رفته در اين بنا سنگ، خشت و گل مي باشد.مسجد داراي 3 رديف ستون 5 تايي قطور مشهور به «پافيلي» است كه يكي از شاخصه هاي مساجد دوره ايلخاني مي باشد.
خانه تاريخي كيلان
موقعيت: شهر كيلان دماوند
قدمت: دوره قاجاريه و پهلوي
در حال حاضر از خانه مزبور يك اتاق و يك ايوان باقي مانده است. تيرهاي سقف كنده كاري شده و سقف خانه با قطعات نازك چوب و گل پوشيده شده است. در سطوح داخلي بنا نيز نقوش اسليمي و گل و بوته از جنس گچ ديده مي شود. در شهر كيلان دهها خانه ارزشمند تاريخي وجود داشت كه هر يك از آنها با استفاده از يكي از فنون معماري تزئين شده بود.اكثر خانه هاي ياد شده در چند سال اخير تخريب و از ميان رفته است.تصوير فوق بخشي از فضاي داخلي يكي از خانه ها را نشان مي دهد.
بقعه سيدگته مير (ميرمطهر)
موقعيت: شهر آبسرد دماوند
قدمت: اواخر دوره صفويه
پلان بنا از نوع چليپايي متشكل از دو مستطيل متقاطع است كه زواياي آن داراي پس و پيش رفتگي هايي مي باشد.گنبد آن از نوع آگون دار دوپوش است.تزئينات آجركاري، كاربندي و يزدي بندي هاي زيرگنبد و طاق نماهاي زيرپوشش داخلي ساقه گنبد داراي تزئيناتي از نوع نقوش اسليمي ماري و گچ بري هايي به اشكال گياهي مي باشد و اين از امتيازات ارزشمند معماري و هنري بقعه به شمار مي رود.تزئينات داخلي بنا در نوع خود منحصر به فرد و فوق العاده زيباست.
خانه تاريخي محمدباقر علوي
موقعيت: مركز بافت قديم روستاي مرانك دماوند
قدمت: اوايل دوره پهلوي
بنا داراي دو طبقه است و نماي آن پوشيده از آجر و سقف آن نيز با تيرهاي چوبي و شيرواني پوشيده و از زير با گچ اندود شده است.مصالح بكار رفته در بنا آجر و ملات گل آهك مي باشد. روستاي مرانك را بايد مركز خانه هاي تاريخي دماوند دانست كه بيش از 16 خانه تاريخي ارزشمند دارد. بنا در طبقه دوم داراي دو ايوان، يكي در ضلع شرقي و ديگري در ضلع شمالي مي باشد كه هر يك در فصول تابستان و زمستان براي استفاده از طبيعت ساخته شده اند. اين خانه يك نمونه از خانه هاي اعياني اوايل دوره پهلوي مي باشد.
امامزاده شاه مطهر(ع)
موقعيت: ضلع شرقي روستاي مشهد دماوند
قدمت: قرون چهارم و پنجم هجري قمري
بقعه بر بالاي صخره سنگي با دو ايوان در ضلع جنوبي و غربي و دو اتاق در ميان آنها احداث شده است. پلان بقعه مستطيل شكل و زيرسازي آن با خاك و سنگ مي باشد. مصالح عمده بناي بقعه قلوه سنگ، سنگهاي لاشه و ملات گچي است.
امامزاده عبدالله و عبيدالله (ع)
موقعيت: فاصله 55 متري شمال مسجدجامع دماوند
قدمت: اواخير دوره سلجوقي يا اواسط دوره ايلخاني
بناي بقعه با 32 ترك از برجهاي تركدار با گنبد رُك (مخروطي) و مزين به كاشي فيروزه اي رنگ است.علاوه بر آن در يكي از ستون هاي تزئين شده به شيوه معرق كاري كتيبه اي متعلق به دوره صفويه از مسجد قديمي مجاور امامزاده باقي مانده است.بناي امامزاده عبدالله و عبيدالله از آثار معماري بسيار ارزشمند و در نوع خود منحصر به فرد مي باشد.