دماوند در يك نگاه

شهرستان دماوند، منطقه اي سرسبز و خرم است كه نام اسطوره اي كوه دماوند را با خود به همراه دارد.قرار گرفتن منطقه دماوند در محل پيوستن مرزهاي سه منطقه پراهميت كشور در ايران در گذشته (ري، قومس، طبرستان) و اكنون (تهران، مازندران، سمنان) اهميت اين سامان را دو چندان كرده است. اعتدال كم نظير آب و هوا، تنوع آب و هوايي منطقه هر ساله عده زيادي ميهمان و مهاجر را از اطراف به اين شهرستان جلب مي كند.

1- موقعيت جغرافيايي، آب و هوا و طبيعت

شهرستان دماوند در منطقه اي به وسعت 2800 كيلومتر مربع از شمال به استان مازندران، از مشرق به فيروزكوه، از جنوب به گرمسار و ورامين ، و از غرب به لواسانات شميران و تهران همسايه وهم مرز مي باشد.

از نظر جغرافيايي دماوند در جنوب سلسله جبال مركزي (البرز) در قسمت شمال شرقي استان تهران بين 20/35 تا 55/35 عرض شمالي و 53/51 تا 51/53 طول شمالي با حداكثر ارتفاع 3580 متردر رشته كوه هاي موازي جنوبي آن از شرق به غرب امتداد يافته و نهايتا در ارتفاع 822 متر از سطح دريا به كوير مركزي ايران منتهي مي شودو ارتفاع متوسط آن از سطح دريا 2300 متر مي باشد.

شهرستان دماوند را سلسله كوه هاي به همي پيوسته و منفردي پوشانده است كه در لابلاي آن دره هاي سرسبز و خوش آب و هوا با دهها رودخانه فصلي، دايمي و چشمه هاي گوارا موجبات استقرار جمعيت را از حدوده ده هزار سال قبل در خود پذيرا بوده است.عمده جمعيتهاي پيش از تاريخ حاشيه فلات مركزي ايران بخصوص جلگه هاي ورامين ، ري و كرج بنا به مقتضيات طبيعي منطقه در فصل تابستان به اين مناطق كوچ كرده و فرهنگ ييلاق و قشلاق را تحقق عيني مي بخشيده اند.يافته شدن ابزارهاي سنگي و دهها نمونه سفالهاي مشابه آنچه كه در تپه هاي باستاني دشت ري وجود دارد، از مناطق باستاني دماوند نظير قلعه سي كوتي در اطراف روستاي زان دماوند اين حقيقت را به اثبات مي رساند.تنوع آب و هوا (حداقل 15 درجه و حداكثر 38 درجه سانتيگراد در يك شبانه روز تابستاني) و به تبع آن تنوع پوشش گياهي و محصولات كشاورزي ، شرايطي را در اين منطقه فراهم آورده است كه همزمان كاشتن انواع محصولات سردسيري نظير انواع گلهاي تزئيني و ميوه هايي مانندگردو و سيب را در كنار محصولات گرمسيري مانند گندم و جو و انار و انجير را در كنار گله هاي بزرگ گوسفند و كندوهاي پرورش زنبور عسل فراهم كرده است.

وجود منابع غني آبهاي زيرزميني و صدها نهر و چشمه گواراي آب و شيرين و رودخانه دايمي دليچايي و تاررود در سطح حوزه فرمانداري دماوند موجب رونق روزافزون كشاورزي و گسترش باغات ميوه هايي نظير سيب، گلابي، گيلاس، آلبالو، زودآلو، قيسي، گردو، به، هلو، انار، انجير و ... محصولاتي نظير سيب زميني، گندم، جو، لوبيا، انواع صيفي جات و پرورش انواع گُل شده است.علاوه بر موارد ياد شده پرورش زنبور عسل و پرداختن به امور دامداري از مشاغل رايج ، متداول و پررونق در ميان مردمان اين نواحي بشمار مي رود.

علاوه بر موارد ياد شده وجود ييلاقات سرسبز و خوش آب و هوا، دره هاي زيبا و دلفريب ، قلل سرسفيد دامن سبز، دشتهاي غرق لاله ميان كوهها، چشمه هاي گواراي آب معدني ،زمينهاي وسيع و حاصلخيز، هواي پاك و لطيف و حياتبخش، وجود باغاتي با شاخه هاي درهم تنيده و پرميوه و سايه هاي بهم پيوسته و نهرهاي روان و از همه مهمتر برخورداري از نعمت امنيت و آسايش به علت قرارگيري در گوشه اي دنج و دست نيافتني همگي شرايطي مناسب براي سكونت بوجود آورده است.

2- جمعيت

جمعيت كل شهرستان طبق آخرين آمار 98053  نفر مي باشد كه 8/73 % در شهر و 2/26 % ديگر در روستاها زندگي مي كنند.

 جمعيت نقاط شهري و روستايي و غيرساكن شهرستان دماوند براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1385

 3- تقسيمات كشوري

اين شهرستان از نظر تقسميات كشوري جزو استان تهران است و از پنج شهر به نام هاي دماوند، كيلان، رودهن، آبسرد، آبعلي و دو بخش مركزي و رودهن تشكيل گرديده است.بخش مركزي شامل دهستان هاي جمع آبرود به مركزيت آبسرد، ابرشيوه به مركزيت سربندان و تاررود به مركزيت مراء و بخش رودهن شامل دهستان هاي آب علي و مهر آباد مي باشد كه 92 روستا را در خود جاي داده است.

4- مذهب و زبان

اكثر قريب به اتفاق مردم مسلمان و مذهب آنها تشيع مي باشد و زبان مردم نيز يكي از لهجه هاي قديمي فارسي است.اگرچه در بعضي نقاط آن نيز لهجه هاي مازندراني، تركي و كردي رواج دارد.

5-تاريخچه

طبق آنچه كه از برخي كتب جغرافيا و تاريخ و سفرنامه ها برمي آيد، دماوند اولين تشكيل تمدن شهرنشيني در دنياست.

چنانچه برخي از جهانگردان خارجي، دماوند را كهن ترين شهر دنيا ناميده اند.آثار بدست آمده تاريخي ازدماوندو اطراف آن، سابقه زندگي انسان در اين منطقه را به هزاران سال پيوند مي دهند.

نام دماوند با عناوين ديگر در كتابهايي مانند تورات و اوستا بيانگر همين مطلب است.در دوران قبل از اسلام دماوند براي مدت زيادي مركز حكومت ديني زرتشتيان بوده و از اهميت فوق العاده اي برخوردار بوده است.

بعد از ورود پربركت دين مبين اسلام به ايران منطقه دماوند كه از آن زمان از وسعت و جمعيت زيادي برخوردار بوده است همزمان با بخشي از طي و طبرستان تسليم سپاهان  اسلام مي شود و به مرور زمان مذهب شيعه جعفري در اين منطقه رواج پيدا مي كند و دماوند در زمان حكومت علويان طبرستان، قيام اسماعيليان، حكومت سلجوقيان، حمله مغول به ايران و صفويان فراز و نشيب هاي بسياري ديده است و در همين مدت از خشم حوادث طبيعي به ويژه زلزله نيز در امان نمانده است.در سده اخير به ويژه در نهضت مشروطه و ملي شدن صنعت نفت و انقلاب شكوه مند اسلامي مردم اين خطه نقش مهمي را ايفا كرده اند.

6- جلوه هايي از طبيعت زيباي دماوند

الف- كوه دماوند

منطقه دماوند به خاطر قله سرافراز آن جايگاه عروس پرشكوه فلات ايران معروف است كه در اغلب طول سال با پوشش برف تزيين شده است.قله دماوند بر روي ديواره شمالي فلات ايران تكيه زده و با قامت رسا و پر ابهت خود عظمت خاصي بر فلات پهناور ايران بخشنده و گواهي معتبر بر قدمت اين شهرستان در گذشته مي باشد.

ارتفاع اين كوه از سطح آب هاي آزاد جهان 5671 متر مي باشد و درجه برودت هوا در فصل تابستان بين ظهر تا 4 بعدازظهر در حدود 4 درجه زير صفر است.دامنه قله در ارتفاع 2000 تا 3500 متر ، يكسره از گل هاي شقايق پوشيده شده است.

ب- چشمه اعلا

محله چشمه اعلا در شمال غربي شهر دماوند و در فاصله 3500 متري مركز شهر واقع شده است و يكي از تفرج گاه ها و نقاط ديدني شهر دماوند به شمار مي رود. آب چشمه به خاطر مرغوبيت و دارا بودن املاح معدني فراوان و سفيد كه مظهر آن از زير صخره سنگي بزرگي مي باشد، از معروفيت بسيار برخوردار است.

محل چشمه و اطراف آن پوشيده از درختان يلند و سرسبزي است كه مجموعه را تبديل به فضاي مصفايي كرده است و علاقمندان زيادي را در طول سال به ويژه فصل تابستان به خود جلب مي نمايد.

ج- درياچه هوير و تار

اين دو درياچه در 36 كيلومتري شرق دماوندو جنوب شرقي روستاي هوير واقع شده است.موقعيت جغرافيايي آن به گونه اي مي باشد كه گرداگرد آن را با فواصل متفاوت كوه هايي دربرگرفته كه از سطح درياچه بين 50 تا 500  متر ارتفاع دارد.

د- غار رودافشان

اين غار در 42 كيلومتري جنوب شرقي دماوند در روستاي رودافشان واقع شده است و ارتفاع دهانه غار از كف حدود بيست مترو طول دهانه آن حدود 29 متر مي باشد. تمامي فضاهاي داخلي غار از سنگ طبيعي بوده و از عمق 50 متري به بعد آثار لايه هاي آهكي بر تمامي بدنه هاي غار قابل رويت مي باشد.

در مسيرطولاني راهروهاي غار به خصوص جاهايي كه عرض آن افزايش مي يابد آثار قنديل هاو ستون هاي استالا كنيت و استالا گميت فراواني قابل رويت است كه زيبايي خاصي به فضاها بخشيده است.

طولاني ترين مسير غار كه تاكنون شناسايي شده حدود 783 متر است اما مسيرهاي فراوان ديگري وجود دارد كه به نظر مي رسد از رسوب لايه هاي آهكي يا ريزش قنديل ها مسدود شده است.

ه- پيست اسكي

 در 10 كيلومتري شهر تهران در غرب روستاي مشا واقع گرديد و جزء دهستان آبعلي مي باشد.پيست داراي امكانات زيادي نظير آموزش اسكي، تله كابين، زمين تنيس، سواركاري، پرش با كايت، لژ خانوادگي، رستوران، امكانات پزشكي و ... است كه تفرج گاهي زمستاني براي عموم علاقمندان به ورزش اسكي مي باشد.

و- چشمه تيزآب

در شمال شهر دماوند در دو كيلومتري محله دشتمزار واقع شده است.آب اين چشمه تند و گس است و جهت مداواي امراض پوستي استفاده مي كنند.

در دره پشت چشمه آبشار كوچكي قراردارد كه علاقمندان جهت تفريح و تفرج به آن مراجعه مي نمايند.

ز- چشمه سياه سنگ

شهرستان دماوند بدليل موقعيت خاص جغرافيايي و طبيعي، داراي چشمه سارها و رودخانه هاي فراواني مي باشد.يكي ازچشمه هاي پر آب، چشمه سياه سنگ است.اين چشمه پس از آنكه از دل زمين مي جوشد به طرف دره مجاور جاري و در طول مسير مناظر زيبا و بديع را پديد آورده است.از جمله اين مناظر وجود چند آبشار بزرگ و كوچك است كه در طول سال گردشگران زيادي به سوي خود جلب مي نمايد.

ح- چشمه آبعلي

چشمه آب معدني در شمال روستاي آبعلي قرار دارد.آب چشمه آب علي دركنار بستر رودخانه مبارك آباد از زمين مي جوشد.درگذشته مظهر چشمه چندين بار تغيير مكان داده است.در حال حاضر آب چشمه با لوله به كارخانه منتقل مي شودو پس از بسته بندي به مصرف خوراكي مي رسد.

خواص درماني اين آب تسكين درد دستگاه گوارش، كبد، لوزالعمده و روده و براي تنظيم كلسترول و اسيد اوريك  است.وجود CO2 در آب اين چشمه موجب تنظيم دستگاه گوارش و هضم سريع غذا مي شود.

ط- اغلب مناطبق دماوند

جهت استراحت و استفاده آب و هوايي مناسب مي باشد.از جمله مي توان به دشت مشاء، دشت كيلان، آئينه ورزان، سربندان ، اطراف رودخانه هاي شهر دماوند و ... اشاره كرد.

7- آثار تاريخي

دماوند از معدود مناطقي مي باشد كه نام آن آميخته با فرهنگ اساطيري و فولكلوري مردم اين مرزوبوم، پيوسته در اذهان و افواه جاري بوده و نام آن مظهر آزادي و حريت و به بندكشي ظلم و بيداد ضحاكي بدست مردمي ترين مرد اين سرزمين يعني كاوه آهنگر بوده است.دماوند همان نقطه اي است كه آرش اين پهلوان ايراني براي نجات ايران از شر تورانيان تمامي جان خود را بر كف نهاده و با تكيه بر صلابت كوه دماوند نيروي مضاعف كسب نموده و تيري تا آن سوي ماوراء النهر مي اندازد و خانه ايرانيان را وسيع و گسترده رسم مي نمايد.

كمتر انديشمند و وديعه الهي بدستي را در تاريخ ادبيات اين سرزمين مي توان يافت كه عظمت دماوند او را مجذوب و شيفته نكرده و زبان به ستايش آن گشوده باشد.سرافرازي، استواري و پايداري قله دماوند، در هر صبح و شام حكايت و دليل بي بديل ماندگاري و استواري و پايمردي مردمي است كه در سرزمين ايران از ازل تاريخ تا ابد آن پيوسته سرافراز زيسته اند و خواهند زيست.

تاكنون 160 اثر تاريخي و طبيعي توسط ميراث فرهنگي شناسايي شده است كه شامل:

 الف- شهر دماوند

به علت اهميت فوق العاده تاريخي، فرهنگي اش توسط ژ – دمرگان فرانسوي در تاريخ 24/6/1310به شماره 56 در فهرست آثار ملي به ثبت رسانده شده است.

وي درمتني كه به دست خط خود و به زبان فرانسوي نگاشته چنين قيد كرده است: بدون ترديد يكي از قديمي ترين مراكز اين ولايت شهر دماوند بوده است.شهر مزبور هميشه از ري كه پايتخت بوده كمتر شهرت داشته است ولي اگر از روي موالهايي كه در آنجا يافت مي شود قضاوت كنيم قدمت آن كمتر از ري نمي باشد.

ب- امامزادگان

در شهرستان دماوند 37 امامزاده وجود دارد كه بعضي از آنان به وسيله ميراث فرهنگي به ثبت رسيده است و در اين قسمت به بعضي از آنان كه ثبت بناهاي آن قدمت بيشتري دارد اشاره مي كنيم.

 1. بقعه متبركه امامزاده هاشم (ع)

اين امامزاده در شمال غرب جاده هراز در مسير تهران به آمل در منطقه معروف به گردنه امامزاده هاشم قرار گرفته و فاصله آن تا شهر دماوند 20 كيلومتر است. آن حضرت از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) است . بنا به شواهد ،سابقا در كنار اين بقعه كاروانسرايي و جود داشته كه در سالهاي گذشته تخريب گرديده است .

ماكسيم سيرو ،در كتاب كاروانسراهاي ايران ،به كاروانسراي مزبور اشاره كرده است .بناي فعلي امامزاده كاملا نوساز و درحال گسترش است .اين بقعه داراي تسهيلات رفاهي خوب و مناسبي براي زائران محترم به ويژه مسافران عبوري است .گنبد فعلي امامزاده به شكل پيازي ساخته شده و به شكل زيبايي مطلا و تزيين گرديده است .همچنين دو گلدسته به ارتفاع حدود 25 متر در ضلع شمال شرقي و جنوب غربي ساختمان بقعه ساخته شده است .در سال 1382 با نظارت اداره ميراث فرهنگي شهرستا دماوند بناي جديدي به مسا حت 60 متر مربع جهت استفاده زائرين محترم احداث گرديده است .اين بقعه با شماره 617 جزو آثار ملي به ثبت رسيده است .

 2. بقعه متبركه امامزادگان عبد الله و عبيدالله (ع) دماوند

اين بقعه در فاصله 550 متري شمال مسجد جامع دماوند و در محله درويش اين شهر واقع شده است .بناي اين بقعه از نوع برجهاي ترك دار با 33 ترك و گنبد رك(مخروطي) و كاشي فيروزه اي رنگ است با توجه به معماري بنا و كاشيكاري آن احتمالا اين بنا متعلق به اواخردوره سلجوقي و اوايل دوره مغول مي باشد.

درون آرامگاه دو قبر به هم چسبيده وجود دارد،يكي از آنها متعلق به عبد الله و ديگري مربوط به عبيدالله است ،و احتمالا وجه تسميه اين بنا نيز به خاطر وجود همين دو مقبره است .در سالهاي اخير مسجدي در كنار اين بنا ساخته شده است .در جنوبي آرامگاه درخت چنار كهنسال وجود دارد كه بيش از 400 سال از عمر آن مي گذرد .بناي بقعه امامزادگان عبدالله و عبيدالله از بناهاي ارزشمند شهر دماوند است كه با شماره 922 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و در سالهاي 76 الي 78 توسط ميراث فرهنگي استان تهران مرمت گرديده است .اين بنا داراي امكانات تفريحي و پذيرايي است .

 3. بقعه متبركه امامزاده عبد الله (ع) آئينه ورزان

بقعه اين امامزاده در روستاي آئينه ورزان (آئين ورزان )،در فاصله 17 كيلومتري شرق شهر دماوند و در 70 كيلومتري شرق تهران واقع شده است .آن حضرت كه از نوادگان امام صادق (ع) به شمار مي رود به بمبزاده عبد الله شهرت دارد .اين بقعه از قلوه سنگ و ملات گچ ساخته شده و پلان آن به صورت برج آرامگاهي هشت ضلعي و داراي گنبد رك(مخروطي)است. بناي اين امامزاده مربوط به اواخر دوران مغول است ،ولي الحاقاتي از دوره هاي صفوي و قاجاريه در آن وجود دارد .از آثار دوره صفويه مي توان به معجر چوبي منبت كاري شده روي مرقد امامزاده اشاره كرد .بر روي ضريح چوبي ،تاريخ 730 هجري قمري نقش بسته است .در سمت شمال شرقي بقعه ،چشمه آب گوارايي است كه آب آن به سمت صحن خارجي آرامگاه به داخل حوضچه اي جريان دارد .در چند سال اخير در اطراف امامزاده چندين حسينيه احداث شده كه در نتيجه بناي امامزاده را به صورت يك مجموعه كامل جلوه گر ساخته است .از ديگر موارد شاخص اين امامزاده وجود درخت چنار كهنسالي است كه سن آن احتمالا به بيش از 500 سال مي رسد .بناي بقعه امامزاده عبد الله (ع) داراي ارزش فرهنگي بسياري است .به طوري كه در سال 1366 به ثبت رسيده است و اين امامزاده با توجه به حسينيه هاي متعددي كه در اطراف آن ساخته شده ،داراي تسهيلات و امكانت مناسبي براي پذيرايي از زائرين محترم است . 

 4. بقعه متبركه امامزاده محمد (ع)

بقعه اين امامزاده در مسير جاده آسفالته تهران_فيروز كوه ،بعد از شهر گيلاوند و پل شلمبه و در سمت چپ جاده واقع شده است .بناي اين بقعه داراي دو قسمت قديم و جديد است .بخش قديمي شامل مقبره اي به صورت برج هشت ضلعي است كه بر بالاي آن گنبد بنا قرار دارد.اين گنبد به صورت دوپوش ساخته شده و بناي بيروني آن مخروطي شكل است و به طور كلي موزون وزيباست. قدمت اين بنا با توجه به نوع قوسها و سبك معماري به قرن ششم يا هفتم هجري بر مي گردد.

اين امامزاده به شماره                  در تاريخ                        به ثبت رسيده است.

 5. بقعه متبركه امامزاده سيد محمد گتمير (ع)،مشهور به مير مطهر

اين امامزاده كه به مير مطهر نيز شهرت دارد ،در بخش آبسرد و در 18 كيلو متري جنوب شرقي شهر دماوند بر روي تپه اي نه چندان بلند قرار گرفته است .پلان اصلي بناي اين امامزاده چليپايي شكل و شامل دو مستطيل متقاطع است زواياي آن در بيرون و داخل داراي پس و پيش رفتگي هايي است كه موجبات ايجاد گوشواره هاي تزييني را به همراه تزيينات گچ بري در زير گنبد فراهم آورده است .گنبد اين بنابه صورت تخم مرغي شكل است و در زير آن ،جرزها و ديوارهاي ضخيم جانبي و مياني ،بار سنگين گنبد وسقفهاي مسطح بالاي چهار بازوي چليپا شكل در چهار سوي گنبد را مهار كرده اند.

شالوده اين بنا احتمالا مربوط به قرن هشتم هجري است .لكن بناي دوره صفوي و قاجاري در تاريخ 10/3/82 با شماره 8685 جزو آثار ملي ثبت گرديده است .تزيينات آجركاري و كار بندي و يزدي بندهاي زير گنبد و طاقنماهاي زير ساقه گنبد داخلي همراه با تزيينات اسليمي و گياهي گچي از نمونه هاي ارزشمند هنرهاي تزييني درون اين بقعه است و مرمت و باز سازي بدنه خارجي بنا و پوشش گنبد بناي اين امامزاده در سال 1380 توسط ميراث فرهنگي انجام شده است . در سال 1381 نيز سردابه اي در طبقه زيرين بقعه كشف شد كه توسط اداره ميراث فرهنگي شهرستان دماوند بازسازي و حفاظت مي شود. 

 6. بقعه متبركه امامزاده محمد تقي (ع)

بقعه امامزاده محمد تقي (ع)در شهر رودهن ،در 41 كيلومتري شرق تهران قرار دارد .آن حضرت از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است .بناي امامزاده شامل برج هشت ضلعي است كه در هر ضلع آن از نماي بيرون طاقنمايي تعبيه شده است .گنبد بنا از نوع دو پوش است و از بيرون به صورت مخروطي ساخته شده است و با توجه به سبك بناي بقعه مي توان آن را به قرن هفتم يا هشتم هجري نسبت داد .بناي اين بقعه در سال 1380 توسط ميراث فرهنگي استان تهران مرمت گرديده است .اين بقعه از امكانات رفاهي مناسبي براي استفاده زائرين محترم برخوردار است .بقعه مزبور با شماره 8683 در تاريخ 10/3/82 جزو آثار ملي ثبت گرديده است .

ج- بناهاي تاريخي

الف) بناي شيخ شبلي

از آثار تاريخي شهر دماوند بناي يادبود شيخ شبلي معروف به ياگنبد است كه روي تپه اي در دامنه كوه مشرف به شهر بنا شده است. اين بنا از بناهاي عهد سلجوقي در ايران است و از قرن پنجم هجري به جاي مانده است گنبد برج داراي هشت ترك كه با يك شكستگي تند به طرف پايين متمايل مي شود. شبلي يكي از عرفاي مشهور قرن سوم هجري است كه در زمان خلافت عباسيان مدتي حكمران دماوند بوده و بعلت تحولات روحي كه در او بوجود مي آيد به بغداد مي رود و تا آخر عمر در آنجا به رياضت و تهذيب نفس مي پردازد.وي را بعد از وفات در محله خيزران بغداد به خاك سپردند.

ب) مسجد جامع دماوند

از مساجد كم نظيري است كه از نظر موقعيت مكاني، ساختمان و معماري سراغش را در كمتر شهري از شهرهاي ايران مي توان يافت. در جايگاه كنوني مسجد قبل از ظهور اسلام آتشكده بزرگي بوده است كه پس از ظهور اسلام دردهه سوم هجري به مسجد بزرگ تبديل گرديد. طبق گفته بعضي از محققين اين مسجد از مساجد اوليه ايران است كه به سبك اعراب بنا شده بود كه آثاري از آن باقي نيست.

از آثار بجا مانده اين مسجد مي توان مناره و برخي گچ بريها و آجركاريها و محراب كوچك را نام برد كه مربوط به زمان حكومت سلجوقيان مي باشد كه خوشبختانه پس از زلزله هاي فراوان و تعميرات پي در پي هنوز حفظ شده است.

در جوب هاي بالاي ستون هاي شبستان مسجد  نام شاه اسماعيل اول صفوي و تاريخ 927 ه ق حك شده است.

ج) قلاع متعدد در منطقه ساران ، كيلان، آبسرد

بطوري كه از كتاب هاي تاريخي برمي آيد يكي از مناطق مهم قلمرو امپراطوري ماد ناحيه شمالي دشت كوير تا قسمتي از دامنه هاي جنوبي اين منطقه خصوص كيلان ازمراكز حساس و مهم بشمار آمده است.اين قلعه ها كه بعضا بزور كامل تخريب شده اند عبارتند از قلاع زرآباد، مزدك، عسكر ،حصارك، سپيد، ديو، فاجان، پيرزن، وادان و گيو

د) بناهاي تاريخي ديگري مانند پل فردوسي، پل تاريخي نمير، چنار جيلارد، چنار روستاي چنار غرب، حمام محله درويس، خاب جناب، مسجد جامع كيلان وجود دارد كه در بخش هاي ديگر اشاره مي گردد.

ه ) محوطه تاريخي وليران

بيشترين شناخت ما از دوره اشكاني حاصل كاوش هاي باستان شناختي است كه در نواحي شرقي و غربي قلمرو امپراطوري اشكاني صورت گرفته است.آثار اين دوره در سرزمين فعلي ايران كمتر يافت شده و اطلاعات ما محدود است به كاوش هاي اندك باستان شناسي كه در نقاط مختلف ايران همچون قومس، قلعه ضحاك، كوه خواجه و چند منطقه ديگر انجام گرفته است.با كشف آثار ارزشمند يافت شده در منطقه وليران دماوند باب جديدي در عرصه آثار محوطه تاريخي وليران مي تواند به عنوان حلقه ارتباطي شرق و غرب امپراطوري اشكاني نقش اساسي ايفا كند.محوطه تاريخي وليران در فاصله 1/5 كيلومتري جنوب روستاي وليران بر روي تپه ماهورهاي ميان روستاي وليران در سمت شمال، روستاي شملبه در سمت جنوب و در حاشيه شرقي رودخانه تار قرار دارد.

8- سوغات محلي دماوند

   1. آب معدني دماوند – آب معدني آب علي

    2. عسل،گردو، حلوا لوز، توتك، آب نبات كيلاني، نان محلي

9-  محصولات طبيعي

قيسي، گردو، سيب درختي، هلو، گل هاي زميني، سيب زميني، صيفي جات (كدو، خيار)

10-صنايع دستي

   1. فرش، گليم، سفره محلي

   2. معرق كاري و منبت كاري