وادان
آنچه كه مطالعه مي كنيد حاصل تلاش ،تحقيق و استقرار در ميان مردم خوب و خونگرم روستايي است واقع در دهستان جمع آبرود، يعني روستاي شهيد پرور وادان كه به صورت مختصر تقديم مي گردد.اين پژوهش توسط آقاي حسن جديدي ، مسئول سابق كتابخانه غدير كيلان و با راهنمايي جناب آقاي لاسمي با گشت و گذار در بين ريش سپيدان، پيرمردان و پيرزنان و اطلاعات اندك شخصي جمع آوري شده است.
تاريخچه روستا
در جنوب شرقي دماوند و در فاصله هشتاد كيلومتري شرق تهران، روستاي وسيع ،گسترده و پر جمعيتي وجود دارد كه وادان ناميده مي شود.رشته كوه قره آقاج كه در سرتاسر غرب روستا گسترش يافته است در اثر چين خوردگي آلپ – هيماليا هم زمان با سلسه جبال البرز و زاگرس در اواخر دوره ترشياري به وجود آمده است. قدمت اين روستا و اولين آثار سكونت انسان در اين منطقه بنا به برخي شواهد به سلسله مادها و حضور آنها در حاشيه اين روستا تعلق دارد كه به عنوان پايگاه تابستاني آن ها محسوب مي شده است. وجود قلعه باستاني وادان در راستاي قلاع كوهان،فاژان، زرآباد،حاج عسگر، دزك،كياني، سپيد و درويش خود دليلي بر اين مدعا ست. يكي از نوادر استراتژيكي كه در اين قلعه ها رعايت شده است آنكه قلعه ها در مكان هايي ايجاد گشته كه به راحتي در قديم به وسيله نشانه هاي خاص خود همچون دود و آتش مي توانستند يكديگر را مطلع سازند. رعايت اين استراتژي نشان از آن دارد كه مادها تابستان در حواشي رودخانه دائمي وادان سكني مي گزيدند،لهذا از آنجايي كه آب و هواي منطقه بسيار مساعد بوده است دامنه اين سكونت بسيار وسيع بوده طوري كه از وادان شروع شده و تا ساران ادامه مي يافت. اين سلسه در فصل سرما در پايگاه هاي زمستاني خود در اطراف ايوانكي و گرمسار سكني مي گزيدند. سند ديگر اينكه در 6 كيلومتري غرب وادان در مراتع متعلق به اين روستا، منطقه اي وجود دارد تحت عنوان چشمه شاه. اين محوطه باستاني داراي سه تپه طبيعي نسبتا برجسته نسبت به تپه ماهورهاي اطراف مي باشد كه به فاصله نزديك از يكديگر ديده مي شود. اين منطقه باستاني به نام هاي ديگري همچون يورت شاه و تخت شاه نيز مشهور مي باشد. اخيرا دربررسي هاي صورت گرفته در اين محوطه، شواهد فرهنگي كه نشانگر استقراري بودن آنها باشد به دست آمده كه در مرتفع ترين نقطه آن وجود داشته است. آنچه مسلم است تپه هاي باستاني چشمه شاه دردوران تاريخي، مورد استقرار واقع شده است و نام هايي كه امروزه به اين مكان اطلاق مي شود شايد به لحاظ اهميت آن بوده است. احتمال مي رود اين محوطه به عنوان اقامتگاه هاي تفريحي مورد استفاده و استقرار رؤساي ايلات و قبايل بوده و قدمت آن به قرون قبل از اسلام بازگردد. نكته ديگر اينكه در جبهه شرقي محوطه باستاني چشمه شاه و تقريبا به فاصله 3 كيلومتر اين محل و در زير قله بلند كوه قرچ،مرتع و يورتي وجود دارد كه به بند امان مشهور مي باشد وليكن مردم از آن تحت عنوان بند حمام ياد مي كنند و به جهت تسطيح توسط ماشين آلات سنگين،تمامي آثار فرهنگي آن از بين رفته است.
وادان به چه معناست؟
وادانستن: مصدر مركب به معناي باز دانستن، باز شناختن، تشخيص دادن. وادان نيز به معناي بازشناختن و تميز دادن مي باشد. چنانچه اثيرالدين اخسيكتي مي گويد:«گر بضاعت دار شرعي،سود بشناس از زيان/ور عروس آراي فرعي،خلعت وادان از كفن»
فلسفه نام وادان را اين طور بيان مي كنند كه پس از واقعه كربلا ،عده اي كه تعداد آنها قريب به چهل نفر مي بود در شمالي ترين منطقه وادان سكني گزيدند كه جملگي شعيه مذهب بودند. در راستاي سكني گزيدن اين افراد، عده اي نيز در فاصله 2 هزار گزي جنوب روستا و بر روي يال هاي دامنه شمالي كوه هاي جنوب سكني گزيدند كه بي دين و كافر بودند. اين گروه اقدام به ساخت قلعه اي نمودند كه بعدها به نام قلعه كافر معروف گرديد. اين افراد جهت آبرساني به محل اقامت خودشان نهر طويلي قريب به 7000 متر احداث كردند. وادان احتمالا به معناي تمييز دادن و تشخيص دادن بين اين دو گروه مي باشد. اين نام همچنان بر سر زبان ها جاري است. امروزه مردم در محاورات عاميانه خود وادان را «وان » مي گويند كه بي شباهت به موقعيت روستا نمي باشد. زيرا وان به معناي چشمه و محل آب مي باشد و در حقيقت سرچشمه رودخانه از اين محل است.
زبان مردم وادان
زبان مردم وادان مخلوطي از زبان هاي تاتي ،مازني و فارسي دري مي باشد.اين زبان بي شباهت به زبان ساير محلات نيست ،فقط در پاره اي موارد هجاهاي آن بي تفاوت مي باشد.اين زبان آنقدر به زبان مازني نزديك است كه به نظر مي آيد مازني ها خيلي سريع آن را درك مي كنند.
قوميت
روستاي وادان علي رغم گستردگي آن از نظر جمعيتي و جغرافيايي محدود به طوايف زير مي باشد.
1- طايفه معصوم علي:مقلب به مَصمَعلي كه از لرستان به اين منطقه آمده اند.دو برادر بودند به نام هاي ميرزا حسين و ميرزا غلام حسين.هم اكنون خانواده هاي ميرزايي،معصومي و مطلبي از اين طوايفه اند.
2- طايفه محمد قاسم :مقلب به مد قاسم ،شامل مرزباني ها و جديدي ها
3- طايفه كربلايي ابراهيم : كه از اصفهان به اين محل آمده اند و تمامي خانواده ابراهيمي ها ،آسيابان ها و حاج نور محمدي ها را در بر مي گيرد.
4- طايفه تمريها:شامل امجدي ها ،امامي ها،برهاني ها
5- طايفه چهار براريها :شامل خانواده هاي محمد نبي ،پيشرو ،امير افشار،محسني،حاجي عربي،بطني،اصفهاني.
6- طايفه آخوند:كه خانواده هاي كاظمي ،يونسي و سلماني را دربر دارد.
7- طايفه نور محمد:كه بنا به روايت محكم از خراسان آمده اند شامل خراساني ها و ترقي ها.
8- طايفه حسن قلي شامل قلي واداني ها و رجبعلي و خانواده محترم شهيد نيكونژادنيكونژاد
9- طايفه ملا محمد شامل ملامحمدي ها و كاظمي ها
10- طايفه محمد حسين كه شامل خانواده محمد حسيني ها مي‌شود.
البته خانواده هاي ديگري همچون: وايوتي ها ،واداني ها،پازوكي ها و... هستند كه با احتمال قريب به يقين زير مجموعه هايي از طوايف فوق مي باشند.
نام هاي محلي و مشهور
رودخانه: معروف به رودخانه وادان كه از شمالي ترين بخش وادان سرچشمه گرفته در حركت دائمي خود به سمت جنوب از روستاهاي تاسكين،وادان،كوهان،كيلان ،ساران،دوآب و ويرانه عبور كرده و سرانجام به ايوانكي مي ريزد.در گذشته اي نه چندان دور، آب اين رودخانه به قدري بوده است كه الوار هاي بريده شده از درختان تبريزي و بيد در حواشي رودخانه را به وسيله جريان شديد آب اين رودخانه انتقال مي دادند وليكن اخيرا به خصوص در فصل گرما و كشاورزي،آب اين رودخانه محدود به مشروب نمودن اراضي كشاورزي وادان مي شود.همان طور كه بيشتر اشاره گرديد رودخانه وادان را به نام «وان » مي شناسندكه در لغت نامه هاي فارسي به معناي سرچشمه و محل آب مي باشد. البته به زودي بر روي اين رودخانه سد خاكي به طول تاج 25 متر و ذخيره آبي 5/3 ميليون متر مكعب احداث خواهد شد كه بالغ بر 5000 هزار هكتار از اراضي زير دست اين سد مشروب خواهد گرديد.
غار :دخمه اي بزرگ در صخره هاي سنگي عظيمي در محله اي موسوم به زيركمر وجود دارد كه از آن تحت عنوان غار ياد مي كنند. هرچند كه چشم انداز آن از دور دهنه غار وسيعي را نشان مي دهد اما عمق آن به بيش از4 متر نمي رسد.بيشتر شبيه دخمه بزرگي است كه به نظر مي آيد به وسيله دست آن را كنده باشند نه اينكه توسط عوامل طبيعي چون فرسايش ،بدين شكل در آمده باشد.اين غار به نام غار زير كمر معروف بوده و به احتمال زياد مربوط به زمان غارنشيني است.
بند:تنها بند معروف در منطقه وادان ،بند امان مي باشد كه مردم آن را به عنوان بند حمام مي شناسند. سابقه اين بند بسيار كهن مي باشد.در گذشته اي نه چنان دور نيز بندي موسوم به بند آسياب بوده كه كار انتقال آب براي آسياب آبي را انجام مي داده است.
آب معدني:بنا به برخي حكايات و روايات از سوي ريش سپيدان روستا،چشمه اي بر روي كوه قوچعلي و در منطقه اي به نام آفتاب وجود داشته كه از آن به عنوان كمبود آب ياد مي كردند . البته آثار آن هنوز پابرجاست و در بخشي از فصول سال آب اندكي از آن جاري مي شود.قدما را عقيده بر آن بوده كه آب اين چشمه مصرف دارويي داشته ،رنگ آن تيره بوده و مزه گس داشته است.
بناهاي تاريخي: چشمه شاه ،قلعه كافروقلعه وادان از بناهاي بسيار كهن روستا مي باشدكه شرح آن ها قبلا گذشت.از ديگر بناهاي تاريخي ومذهبي مي توان از سقاخانه ي حضرت ابوالفضل العباس (ع)نام برد.مردم روستا،ارادت و توجه خاصي به اين مكان مقدس دارند.اين توجه و ارادت به خاطر آن است كه مردم روستا ،معجزات فراواني از اين مكان سراغ دارند؛اهالي تمامي اين نذورات خود را در اين مكان مقدس ادا مي نمايند.
آمار جمعيت روستاي وادان
طبق سرشماري نفوس و مسكن در سال ۱۳۹۵ جمعيت وادان ۲۳۰۶ نفر بوده است اين جمعيت در ۸۵۶ زندگي مي نمايند به اين آمار اضافه كنيد جمعيت حدود ۸۰۰ نفري كه در تابستان در ويلاهاي جديد الساخت در وادان ساكن مي شوند.
بخش هاي وادان
خود روستاي وادان ازبخشهاي همچون: قلعه، ده ،كهريزك، بالا حصار،بالا روبار، پايين روبار،سرباغ،شهرك آزادگان ،شهرك بنياد،زير كمر و جديد تشكيل شده است.وليكن حواشي روستا و چشمه آب هاي آن عبارت اند از :چهار چشمه،بند امان(حمام)،رزك،تولك،ميشيني،ممشه،ني يك،چشم ابراهيم،تخت شاه،چشمه شاه،دلي،آبزه،رستم آباد،آب باريك،محدوديه،سفيد خانيك،دو دره،مملي ،قاسم بيگي،سرخ چشمه،جوزدار،سره قاسم و...كه بعضا اين مناطق تاريخچه خاص خودشان را دارند.به عنوان مثال پير چنار در جوزدار.
پير چنار : جوزدار در حدود دو كيلومتري غرب وادان واقع شده است .اين منطقه بسيار بسيار وسيع مي باشد.وجود دخمه هايي در اين مكان خود دال بر اين مدعاست كه در گذشته اي نه چندان دور ،اين منطقه يكي از قطب هاي توليد محصولات كشاورزي همچنين چراگاه تعداد بي شماري گاو و گوسفند بوده است.در وسط اين منطقه وسيع ،درخت چناري وجود دارد كه بنا به گفته اهالي قدمت آن به بيش از 6 قرن مي رسد.اهالي روستا ، باور خاصي به آن دارند و در ايام خاصي به زيارت آن رفته و نذورات خود را ادا مي نمايند .بر روي اين درخت مردم دخيل هاي زيادي را بسته اند و بر اين باورند كه سوزاندن چوب اين درخت گناه مي باشد.قدمت اين درخت،فضايي را كه اين درخت اشغال نموده و ارتفاع اين درخت ،اگر اغراق نباشد يكي از جاذبه هاي طبيعي و ديدني روستا است.
امامزادگان
امامزاده قاسم:اين امامزاده هم اكنون در شمالي ترين منطقه واران و ابتداي روستاي تاسكين قرار دارد.هرچند كه هم اكنون جزءامامزاده هاي روستاي تاسكين به شمار مي آيد ولي سابقا اين امامزاده جزء روستاي وادان بوده است.چنانچه در فرهنگ جغرافيايي ايران و در لغت نامه مرحوم علي اكبر دهخدا آمده،تعلق اين امامزاده به وادان ذكر گرديده است.بنا به اظهارات سازمان ميراث فرهنگي به نظر مي رسد قدمت بناي اين امامزاده به قرون 6 يا 7 هجري برگردد.
امام زاده زين العابدين ابن عقيل:در مرز بين وادان و كوهان قرار دارد،اين بنا جديدا به همت سازمان ميراث فرهنگي مرمت و بازسازي شده است.از آن جايي كه قبرستان مشترك كوهان و وادان نيز در جوار امامزاده واقع شده است شبها ي جمعه پذيراي خيل عظيمي از دلدادگان به ائمه اطهار (ع) مي باشد.مضاف به اينكه گرد آمدن اهالي خوب كردر،كوهان ،وادان،و بيدك نيز در روز عاشورا در اين محل مي باشد.قدمت بناي امامزاده زين العابدين ابن عقيل به قرون 8 يا 9 هجري بر مي گردد.
مسجد قديمي:اين مسجد نيزقدمت بسيار بالايي داشته است.هرچند كه از ساخت آن،تاريخ معتبري در دست نيست ولي احتمالا در بين سال هاي ي 1347 تا 1349 به كلي خراب و از نو ساخته شده است. ساخت مسجد جديد توسط فرد خيري به نام حاج آقا توسلي صورت پذيرفت. همچنين به جهت روند روبه رشد جمعيت 2 بار اضافه بنا گرديده و هم اكنون داراي 700 متر زير بنا مي باشد .مضاف به اينكه بخش كوچكي از مسجد ،حسينيه است كه متصل به آن مي باشد. اين مسجد از نظر ساخت و نما در نوع خود كم نظير است. در ضمن پايگاه بسيج خواهران نيز در بخشي از مسجد مستقر مي باشد.
نام شهداي دفاع مقدس
روستاي وادان نيز همانند ساير روستاها در طي دوران دفاع مقدس رسالت خود را در راستاي صيانت از مرز و بوم خود به نحو شايسته انجام دادند كه در اين راه تعداد ۱۲ شهيد تقديم نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران نمودند:
۱. شهيد اصغر مرشدي
۲. شهيد رضا نيكونژاد
۳. شهيد علي تيموري
۴. شهيد حسين فاتحي
۵. شهيد علي فاتحي
۶. شهيد رحمان معصومي
۷. شهيد حسين كمالي
۸. شهيد حسين نيايي
۹. شهيد حسن طاهري
10. شهيد خيرالله قلي واداني
۱۱. شهيد احمد عظيمي
۱۲. شهيد حسين مرادي
امكانات فرهنگي
مسجد:
مسجد امام حسين (عليه السلام) كه قدمت بسيار بالايي داردكه در دهه سي توسط مرحوم حاج توسلي خير نيك انديش مسجد سازدر مكان قديم خودش تجديد بنا گرديد. البته با ازدياد جمعيت، افزايش بنا در قالب حسينيه انجام گرديد و نسبت به ترميم و مقاوم سازي اين مكان مقدس اقدامات شايسته‌اي صورت پذيرفته است هم اكنون اين مسجد جزء مساجد بزرگ شهرستان محسوب مي‌گردد.
حسينيه:
در اوايل سال ۱۳۹۹ خير نيك انديش جناب آقاي حاج احمد آقارضايي اقدام به احداث حسينيه در زميني به مساحت ۱۳۰۰ متر نموده است كه تاكنون قريب به دهها۸۰ درصد اين بنا تكميل گرديده و انشالله به زودي مورد بهره برداري قرار خواهد گرفت.
مدارس:
با توجه به آمار بالاي دانش آموزي در اين روستا هم اكنون ۳ مدرسه در اين روستا فعال مي باشد
۱-مدرسه حضرت زهرا (سلام الله عليها) كه پذيراي دانش آموزان دختر در مقاطع ابتدايي و متوسطه دوره اول مي باشد
۲-مدرسه ابتدايي پسرانه امام صادق (عليه السلام)
۳- دبيرستان دوره اول پسرانه انقلاب .
دانش آموزان اين مدارس پس از فراغت در اين دوره براي ادامه تحصيل در دبيرستانهاي دوره دوم حسب رشته‌هاي انتخاب شده به شهرهاي آبسرد، كيلان، گيلاوند و دماوند مي‌روند
كانون فرهنگي:
هم اكنون كانون فرهنگي نوالهدي در وادان فعاليت دارد. ودر مناسبتها و مراسم ملي و مذهبي رسالت خود را به نحو بايسته انجام مي دهد.
كانون ورزشي:
هم اكنون سالن ورزشي در ضلع جنوبي روستا در حال ساخت مي باشد متاسفانه چند وقتي است كه عمليات عمراني آن متوقف گرديده است انشاالله به مدد دلسوزي دغدغه مندان ،اين پروژه به پايان برسد و علاقه مندان زيادي را در حوزه ورزش به آرزوي ديرينه خود برساند.
موقوفات محلي:
بخش هايي كمي از روستا كه غالباً زمينهاي قابل كشت مي باشد به امر خداپسندانه و وقف تخصيص يافته است.
سطح فرهنگي روستائيان:
بحمدالله و المنه اهالي خوب روستاي وادان نسبت به سواد آموزي و ارتقاء سطح تحصيلات خاصه در دهه هاي اخير اهتمام بسيار خوبي داشته اند درهمين راستا در اين روستا هم اكنون دو پزشك يك خلبان قريب به صدنفرمعلم ،دهها مهندس و اساتيد دانشگاه مي باشند كه همگي افتخار پرورش در روستا را داشته اند. در اين بين تحصيلات عموما در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد مي باشد.
در حوزه هنري نيز روستاي وادان افتخار دارد به اين كه دكتر بهنام ابراهيم واداني كه از اساتيد برجسته كشوري در ساز سه تارمي باشد بعنوان نماينده فرهنگي كشورمان از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به چندين كشور اعزام شدند در اين روستا ساكن مي باشند و مشغول تربيت جوانان و نوجوانان و آموزش به آنان مي باشد. همچنين اخوي ايشان استاد نصرت الله «خسرو» ابراهيمي كه از پيش كسوتان حوزه هنر در نوازندگي مي باشد.
همچنين خواننده جوان روستا آقاي حميد حاجي نورمحمدي كه تاكنون در شبكه هاي مختلف تلويزيوني اجراي برنامه داشتند كه مورد استقبال آحاد هم ميهنانمان واقع گرديد. آقايان گل محمدي و خراساني بعنوان نوازنده ني و اجراي برنامه در شبكه هاي تلويزيوني و جوانان ونوجوانان علاقه مند در حوزه خوانندگي و نوازندگي نويسندگي كه توسط اساتيد روستا در حال آموزش مي باشند. نوجوان برجسته روستا آقايان عليرضا مرزباني كه در فرهنگسراي ارسباران و نياوران اجراهاي شگفت انگيزي داشتند. و والده مكرمه ايشان خانم نورمحمدي كه متبحر به امر نويسندگي و شعر مي باشند و نمونه هاي ديگري از اين افتخارات.
امكانات اداري
دهداري:
هم اكنون روستا داراي ساختمان بسيار شيك دهداري مي باشد كه دهيار و اعضاي شورا در آن مستقرند و به خدمات رساني در حوزه هاي عمراني، بهداشتي، فرهنگي و.... مشغول مي باشند.
خانه بهداشت و خدمات بهداشتي:
اگرچه روستاي وادان در در دهه هاي گذشته از امكانات و خدمات خانه بهداشت بهره مي برد وليكن طي سالهاي اخير به مدد خيرين نيك انديش مركز بهداشتي روستا افتتاح گرديده كه انشالله در پيش بيني طرح توسعه روستايي در آينده اي نزديك با استقرار پزشك عمومي در اين مجموعه و احتمالا خدمات دندانپزشكي،گام موثري در راستاي مسائل بهداشتي و درماني برداشته خواهد شد.
طرح توسعه روستايي
طي ماههاي اخير با حضور جناب آقاي دكتر معصومي از اساتيد برجسته دانشگاه وبه مدد دغدغه مندان روستا از جمله جناب آقايان ستاري پور، ترقي، قلي واداني، كاظمي و ديگر دوستان، طرح توسعه روستايي كليد خورده و دفتر آن در روستا افتتاح گرديده كه ان شاءالله قصد دارد با مهارت آموزي به جوانان و نوجوانان گامهاي موثري در حوزه ايجاد كارگاه هاي زودبازده برداشته شود. همچنين در حوزه هاي عمراني، فرهنگي، آموزشي، اجتماعي و... برنامه هاي جامعي تمهيد مقدمات شده است.طرح بسيار جامعي مي باشد ان شاءالله طي دو سه سال آينده شاهد بهره برداري از تك تك طرح هاي اين مجموعه خواهيم بود.