مفاخر و مشاهير دماوند در گذر تاريخ

حميد آقايي

الف- در تحقيقات انجام شده مشخص گرديد دماوند در قديم داراي حوزه علميه و مراكز علميه مهمي بوده است كه اينك آثاري از آن باقي نمانده است.بدون شك لازمه ي حضور مستمر برخي بزرگان علمي كه در حد مرجعيت تقليد مردم دماوند تهران وطبرستان بودند،وجود حوزه علميه پر رونق و طلاب و فضلا و شاگردان بسيار بوده است.

ب- هر چه از قرون 7 و 8 به قرون بعد نزديك تر مي شويم ،تعداد دانشمندان اين ديار كه نام آن ها در منابع مختلف است بيشتر مي شود كه جاي دقت وتحليل دارد.

ج-از حدود هشتاد سال قبل تا پيروزي انقلاب اسلامي،اين منطقه در اكثر رشته هاي علمي دچار ركود شديد بوده است.

د- برخي از رجال علمي،ديني،ادبي و سياسي اين ديار،هريك در زمان خود منشأ خدمات و تحولات بزرگي بوده اند كه فرصت و مجال جدا گانه مي طلبند.

ه- درباره ي محلات و روستاهاي محل تولد بسياري از دانشمندا دماوند،جاي تحقيق و بررسي وجود دارد اگرچه با شواهد و قرائن موجود،تا حدي محل تولد بعضي از آنان مشخص است.

رجال دماوند

انچه در پي مي آيد ،فهرست اسامي مهمترين رجال دماوند است كه در سه گروه تقسيم شده اند و حتي الامكان سعي بر ان شده است كه طبق ترتيب زمان حيات مندرج گردد.اين افراد را مي توان به سه گروه تقسيم كرد ؛رجال ديني،رجال ادبي و رجال هنري.

• رجال ديني

1. سليمان بن مهران،اعمش دماوندي(قرون اول و دوم)
2. عبد الجبار قالب علي بن قالب ابو مسلم الدنبا وندي (قرن سوم)
3. شيخ ابوبكر بن محمد شبلي(قرن پنجم)
4. رشيد الدين محمدبن يحيي بن محمد بكري صديقي قاضي (قرن هشتم)
5. معين الدين محمد بن يحيي بن محمد بكري صديقي دماوندي (قرن هشتم)
6. شرف الدين محمد بن يحيي بن محمد بكري صديقي دماوندي (قرن هشتم)
7. غياث الدين محمد بن امير محمد يوسف دماوندي شكر آبي(قرن نهم)
8. ملا محمد صالح روح افزايي (قرن يازدهم)
9. ملا محمدمعصوم بن محمد صالح روح افزايي(قرن يازدهم)
10. مولا محمد باقر ساراني (قرن سيزدهم)
11. مولا غلامرضا مقتدايي دماوندي(قرن سيزدهم)
12. نصر ا... محمد حسين دماوندي (قرن سيزدهم)
13. زين العابدين چالكايي دماوندي- ملقب به بابا جهد انصاري (قرن يازدهم و دوازدهم)
14. مولا محمود بن مولا علي دماوندي معروف به معرب (قرن چهارم )
15. مولا سيد علي دماوندي از شاگردان ميرزاي شيرازي(قرن چهاردهم)
16. سيد احمد زواري طباطبايي از اهالي لومان  (قرن چهارم)
17. سيد احمد اسماعيل گته ميري مرعشي دماوندي؛آبسرد- مرانك (قرن چهاردهم)
18. سيد محمد باقر بن سيد احمد بن اسماعيل- بحر العلوم؛آبسرد ، مرانك (قرن چهاردهم )
19. سيد جعفر بن سيد احمد بن اسماعيل؛آبسرد،مرانك (قرن چهاردهم)
20. ملا رمضان علي خطيب الاسلام دماوندي (قرن سيزدهم)
21. مولا محمد حسين مقتدايي (قرن چهاردهم)
22. سيد عبد الرحيم گته ميري بن سيد ميرزا بابايي ؛آبسرد، مرانك (قرن سيزده و چهارده)
23. سيد عبدالرحيم بن سيد اسماعيل گته ميري؛ آبسرد،مرانك (قرن سيزدهم)
24. مولا محمد رضا دماوندي (قرن چهاردهم )
25. سيد ابراهيم دماوندي، شاگرد مبرزميرزاي اول (قرن چهاردهم )
26. مولا درويشعلي دماوندي،از اقطاب صوفيه (قرن يازدهم)
27. مولا محمد دماوندي (قرن سيزدهم )
28. ملا محمد يوسف دماوندي(قرن سيزدهم)
29. مولا عبدالرحيم دماوندي (قرن يازدهم) صاحب تاليفات بسيار
30. مولا قاضي شمسا محمد مقيما(قرن يازدهم)
31. قاضي حسن بن مقصود علي دماوندي(قرن يازدهم)
32. شيخ ابوالقاسم بن نجفقلي دماوندي(قرن چهاردهم)
33. مولانا شيخ محمد علي سياهرودي (قرن چهاردهم)
34. شيخ ابوالقاسم دماوندي ؛ مراء (قرن چهاردهم)
35. شيخ احمد داوودي چالكايي(قرن چهاردهم)
36. سيد محمد تقي بن عبدالمطلب حسيني تنكابني(قرن چهاردهم)
37. سيد ابوالحسن جلالي شاهاندشتي (قرن چهاردهم)
38. سيد محمد باقر موسوي جلالي (قرن چهاردهم)
39. سيد جمال الدين مجد (قرن چهاردهم وپانزدهم )
40. شيخ عبدا... دماوندي  (قرن چهاردهم وپانزدهم )

از دانشمندان مذكور ، كتب ارزشمندي در علوم و فنون مختلف باقي مانده است كه اميدواريم توفيق طبع و نشر آن دست دهد.

• رجال ادبي

الف-بيشترين شاعران مورد تحقيق،مربوط به قرن دهم تا دوازدهم بوده اند، لذا از ذكر قرن زندگي آنان صرف نظر كرده و ترتيب زماني را به طور دقيق رعايت نكرده ايم.

ب-نكته مورد توجه اينكه، تعداد زيادي از اين شعراء مربوط به دوران صفويه و منسوب به دوران بازگشت ادبي هستند و تعداد كثيري از آنان به هند مهاجرت كرده و در همان جا وفات يافته اند.

ج- از چند تن از اين شاعران،ديوان اشعاري در ايران و خارج موجود است كه براي تصحيح و طبع آن اقداماتي در دست انجام است.

د- برخي از اين شاعران جزء دانشمندان وعالمان بزرگ بوده اند، مانند عالم شهيد و سياستمدار بزرگ، شهيد راه شيعه علوي، امير غياث الدين محمد دماوندي كه شعر نيكو مي سرود و تخلص مي كرد، لذا از ذكر نام اينگونه شاعران نيز صرف نظر كرده ايم ضمنا برخي از شاعران مانند محمد حسين نورس دماوندي كه از شاعران معروف سبك هندي است،از خطاطان معروف زمان خود بوده كه نام وي هم در تذكره شاعران آمده است و هم در تذكره خطاطان، لذا از آوردن نام وي در شمار هنرمندان دماوند، خودداري شده است.

1-محمدحسين دماوندي؛ معروف به نورس

2- ملا محمد زمان  بن ملا محمود؛ معروف به اثر

3-سلكي دماوندي

4-بابا اصلي دماوندي

5- محمد تقي دماوندي(صهبا)

6- مولانا سائل آهي دماوندي

7- تابعي دماوندي

8- باقي دماوندي

9- فكري دماوندي

10-شهرت دماوندي؛مشهور به بندي

11-الهامي دماوندي

12-قربي دماوندي

13- شجاعي دماوندي-سيف الحكماء

14- محمد نشاط دماوندي برادر صهباي دماوندي

15- نشاطي دماوندي؛ معروف به پيوزي(حاجي محمد )

16- وصلي ساراني

17- احمد دماوندي

18- افضل ساراني

19- خواجه اديب شريف الدين دماوندي

• هنرمندان دماوند

آنچه كه در شناسايي هنرمندان دماوند مورد تحقيق واقع شده است، علاوه بر مراجعه به كتب مختلف، خواندن كتيبه هاودربهاي قديمي و باستاني در منطقه دماوند است،نكته مهم قابل ذكر اينكه بعيد نمي نمايد برخي از كساني كه نام آنان در سلك هنرمندان آمده است، عالمان و فضلايي بوده اند كه طبق روال سابق موجود دربين حوزه هاي علميه و دانشوران، داراي خطي بسيار خوش بوده اند واز آثار آنان نوعا فقط يك نسخه باقي مانده ،نسخه اي كه براي مطالعه خود استنساخ كرده اند.اما آنچه مسلم است برخي از اين هنرمندان از اساتيد مسلم رشته هاي مختلف هنر بوده اند،كه در جاي خود بايد به تفضيل بدان پرداخته شود و اينك اسامي آنان:

1-محمد بن علي بن سيف

2-خواجه مصطفي بن جمال الدين طاووس

3-خواجه محمد بن خواجه جلال الدين دماوندي

4-ابراهيم بن شيخ جان دماوند(خطاط نستعليق)

5-محمود قيس بن نعمت اله دماوندي(كتيبه نگار)

6-مراد علي بن حسين دماوندي(كتيبه نگار)

7-يوسف دماوندي(خطاط نستعليق)

8-حسين دماوندي(خطاط نستعليق)

9-جعفر دماوندي(خطاط نستعليق)

10-ميرزا بيك بن قلي دماوندي

11-محمد مرتضي بن محمد رضا دماوندي

12-محمدعلي بن شجاع دماوندي

13-عبدالخالق بن محمود دماوندي

14-مالك علي بن محمد دماوندي

15-استاد عبدا...دماوندي

16-علي بن فتح اله دماوندي

17-شيخ جان بن ابراهيم دماوندي

18-استاد محمد مقيم بن استاد ابراهيم

19-محمد مقيم بن مقصود علي دماوندي

20-شعبان بن محمد باقر دماوندي

21-اسماعيل دماوندي

22-محمدبن علي اكبر دماوندي

23-محمد باقر دماوندي

24-ابن امير علي رستم ملك اشرف دماوندي

25-محمد جعفر بن ملا محمد حسين دماوندي

26-محمد حسين دماوندي كاتب قرآن به خط نستعليق

تا كنون نام 95 نفر از سرآمدان علوم و فنون مختلف در منطقه دماوند را بر شمرديم كه نام همه آنها مستند به كتب مختلف تاريخي،جغرافيايي،تراجم،رجال وتذكره وفهرست آثار است و به جهت اختصار از ذكر تفصيلي آنها خودداري نموديم.

منابع:

در پايان مقاله،فهرست بخشي از كتب مورد مراجعه مي آيد؛بدان اميد كه در مقالي ديگر و مجالي وسيعتر به آنها پرداخته شود.

1- الذريه الي تصاديق الشيعه-شيخ آقا بزرگ تهراني(مجلات مختلف)

2- كرام البرره-دانشمندان قرن 13

3- تصاء البشر

4- تذكره آتشكده آ ذربيد گلي

5- تذكره روز روشن

6- تذكره تحفه سامي،سام ميرزا قاجار

7- تذكره اخترج 1احمد گرجي نژاد

8- رياض العارضتن ج 1

9- تذكره القبور- مصلح الدين مهدوي

10-  گلزار جاويدان- محمود هدايت

11-  تذكره شعراء پنجاب

12-  مخزن الغرائب ج 2

13-  كشف الحجب و الاستار عن الكتب والاشعار

14-  فهرست نسخ خطي كتابخانه مجلس شوراي اسلامي(مجلات مختلف)

15-  فهرست كتابخانه آيت اله مرعشي نجفي  (مجلات مختلف )

16-  فهرست نسخ خطي كتابخانه آستانه قدس رضوي (مجلات مختلف )

17-  فهرست كتابخانه شكوه  ج 3(مجلات مختلف )

18-  فهرست نسخ خطي كتابخانه مركزي (مجلات مختلف )

19-  فهرست نسخ كتابخانه ادبيات مشهد (مجلات مختلف )

20-  فهرست نسخ كتابخانه فيضيه قم (مجلات مختلف )

21-  فهرست نسخ كتابخانه سلطنتي (مجلات مختلف )

22-  رياض العلماء(مجلات مختلف )

23-  تتمه المنتهي

24-  احسن التواريخ (مجلات مختلف )

25-  آثار شيعه الاماميه (مجلات مختلف )

26-  مطلع الشمس مراغي (مجلات مختلف )

27-  با كاروان هند احوال و آثار خوشنويسان (مجلات مختلف )

28-  فهرست نسخ خطي كتابخانه ملي (مجلات مختلف )

29-  فهرست نسخ خطي دانشگاه اصفهان (مجلات مختلف )

30-  فهرست نسخ خطي مجلس سنا (مجلات مختلف )

31-  تاريخ ادبيات ايران ج 5

32-  آثار ايران ج 4

33-  مرآه البلدان ج 4

34-  آثار تاريخي ايران

35-  اعيان الشيعه (مجلات مختلف )

36-  لغت نامه دهخدا

37-  معجم الادبا

38-  مجله تراثنا شماره 24

39-  طبقات مفسران شيعه ج 1

40-  خدمات متقابل اسلام وايران

41-  معجم رجال الحد يث خويي رضوي(مجلات مختلف )

42-  قاموس الرجال (ج 5)

43-  فوائد ارضويه

44-  روضات الجنات

45-  ريحانه الادب

46-  تاريخ تهران

47-  دماوند،علي مصفايي

48-  ميرزاي شيرازي

49-  سفر نامه ناصر خسرو

50-  التدوين في اخبار جبال شروين

51-  آثار البلاد

52-  ديدار با ابرار(مقدمه مجموعه ديدار شماره 71)