امامزادگان زن در شهرستان دماوند
حميد آقايي
بناهاي مذهبي و اماكن متبركه كه يكي از عوامل ماندگاري و بقاي فرهنگ اسلام و تشيع است.مرقد امامزادگان واجب التعظيم مانند پرچم هاي هدايتي هستند كه دل ها وجان هاي شيفته را به راه حق هدايت مي كنن و ميدان جذب و جلب دل هاي عاشقي هستند كه هر ساله ميليون ها نفر از مردم شهرها و روستاهاي ايران اسلامي را به سوي خود مي كشاند.
به همين منطقه ي خودمان نگاه كنيد.در ايام مختلف مذهبي مانند ماه رمضان و بويژه ايام محرم و شبهاي جمعه، حلقه هاي معنويت و كاروانهاي ارادت را مي بينم كه عاشقانه و دلباخته به اين ييلاق هاي روح و جان مي روند و به آرامش روحي مي رسند، نيازها عرضه مي كنند و حاجت ها مي گيرند.
درباره چرايي و چيستي وجود هزاران امامزاده در ايران اسلامي بحث و سخن فراوان است و تحليل جداگانه و تفصيلي را مي طلبد.
شهرستان دماوند به دو علت مهم: 1- قرار گرفتن بر سر راه مشهد ازدو جاده طبرستان و قومس ( سمنان و ...) و 2- نزديكي و همجواري به طبرستان به علت حكومت چندين ساله علويان از وجود پرفيض مقابر و مرقدهاي نوراني اين مشعل هاي نورانيت بهره مند است.دماوند در ميان استان تهران جزء مناطقي است كه بيشترين امامزادگان را در خود جاي داده است.
نگارنده با نگاهي گذرا به برخي مقالات ومنابع – كه دست اول هم نيستند – اشاره ومعرفي گذرايي به امامزادگان زن در منطقه ي دماوند دارد.قبل از معرفي اين امامزادگان چند نكته گفتني و شنيدني است.
1- منظور از امامزاده فرزند بلافصل امامان معصوم نيست، بسياري از مردم به اشتباه تصور مي كنند اين امامزادگان فرزندان بدون واسطه ائمه هستند.همين تصور اشتباه موجب برخي توهمات و سوالات نابجا شده است.مثلا در هر كجاي ايران كه قدم مي گذاريد از مردم مي شنوي كه اين امامزاده برادر يا خواهر امام رضا(ع) و فرزند موسي بن جعفر است. در حالي كه ابن رسول الله يا بنت رسول الله به نوادگان پيامبر و ائمه همه خطاب مي شود.
به عنوان مثال ما امام زمان (عج) را كه نواده هشتم رسول الله است با خطاب « يابن رسول الله» صدا مي زنيم .از اين رو دوباره اين امامزادگان آنچه در ميان مردم مهشور است كه مثلا بي بي زبيده خواهر امام رضا (ع) است صحت ندارد.بله! بي بي زبيده از نوادگان آن حضرت است.
2- در منطقه دماوند قديمي ترين امامزاده ، امامزاده محمد شلمبه است – بنا به تحقيق نگارنده – كه به قرن دوم هجري مي رسد.حتي امامزاده هاشم (ع) نيز با امام مجتبي (ع) واسطه دارد يعني تقريبا به اواخر قرن سوم يا اوايل قرن چهارم هجري مربوط مي شود.بسياري از امامزادگان در منطقه ي ما عالمان و فقيهان بزرگواري بوده اند كه افتخار سيادت داشته اند و پس از وفات بر مقابر آنان بارگاه ساخته شده است.مانند امامزاده گته مير ( قرن 8 و 9 هجري).
3- همه مي دانيم فرزندان بلافصل ائمه – به شرط تقوي و عدالت – در مقام و منزلت شاني بس والا داشته و هيچكدام از بزرگان دين باآنان قابل مقايسه نيستند.
اما پس از آن چه بسيار امامزادگاني هستند كه با 10 يا 15 واسطه مقامي بس والاتر از امامزادگاني با 6 واسطه دارند مثل امامزاده گته مير كه علاوه بر شان سيادت، مقام فقاهت و قضاوتداشته است.
4- بسياري از امامزادگان كنوني در منطقه ي ما يا در ساير شهرهاي كشور فاقد شجره نامه هستند و به اين دليل در مورد شخصيت آنها و اين كه امامزاده هستند يا نه، اظهار نظر قطعي نيازمند مدارك معتبر و بررسي هاي تاريخي فراوان است.
5- اكثر امامزادگان زن در منطقه ما منسوب به موسي بن جعفر (ع) هستند.
6- وجود سرداب در اغلب امامزاده ها به عنوان محل اصلي قراردادن جسد به چشم مي خورد.
7- بررسي هاي بعمل آمده در مورد بقعه هاي شريفه زنان در منطقه ما نشان مي دهد كه اكثر بناها دردوران صفويه و قاجار مرمت و بازسازي شده اند.
در شرق تهران يعني ازجاجرود تا انتهاي فيروزكوه حدود 80 امامزاده وجوددارد از جمله در فيروزكه نيز مقابر امامزادگان زن به چشم مي خورد .مانند: امامزادگان معصومه سليمان و بي بي (جليزجند) ، امامزاده بي بي (اندور) ، بي بي خوشنام( فيروزكوه) ، امامزاده عبداله و مريم ( سياه ده) ، حليمه خاتون ( شادمهن).
امامزادگان زن در شهرستان دماوند عبارتند از:
- امامزاده بي بي زبيده: در منتهي اليه دهستان مراء در فاصله يازده كيلومتري جنوب شرقي روستاي خرم ده ( آخوربدين) و در محدوده روستاي كاجان و دردامنه ارتقاعات صخره اي قره آقاج واقع شده است كه از هر طريق جاده اي كه چند سال است وضعيت بهتري يافته است قابل دسترسي است.
آن حضرت از نوادگان امام موسي كاظم(ع) است و تبار پاك ايشان برروي سنگ مرقدشان آمده است. سبك معماري و طرز قرار گرفتن ساختمان امامزاده در دل كوه، به آن ويژگي منحصر به فرد داده است. اين امامزاده در ميان مردم به خواهر امام رضا(ع) مشهور است (كه درست نيست) . اما آنچه مهم است اين كه مرقد تابناك منشا بسياري از بركات و كرامات بوده است كه مردم منطقه از روستاهاي مختلف شهرها - حتي شهرهاي ديگر – براي زيارت و عرض حاجت به اين مكان مقدس مي آيند.
2- امامزاده فضه خاتون: در قسمت شمالي شرقي شهر دماوند در ابتداي محله روح افزاء واقع شده است. چناب فضه خاتون نيز از نوادگان حضرت موسي بن جعفر (ع) است. مردم اين دياربه ويژه بانوان توجه خاصي به اين زيارتگاه دارندو وقايع شنيدني از كرامات ايشان بر سر زبانهاست. محوطه بيروني اين امامزاده قبلاگورستان عمومي بوده است.بناي اين امامزاده چنانچه از شواهد پيداست به قرن 6 و 7 هجري برمي گردد.
3- امامزاده بي بي خاتون: روستاي مشهد، در منتهي اليه شرق دماوند.اين امامزاده در ضلع شمال غربي بقعه ي امامزاده شاه مطهر (ع) در دهانه ي تنگه اي كه بخشي ازآب روستا از آن تامين مي شود قراردارد.اين بقعه در محيطي با چشم اندازي زيبا و دلنواز قرار گفته است.
4- امامزاده فضه شيرين: در مركز دهستان مراء – روستاي مراء – و درجنوب غربي آن در ميان باغات اطراف روستا قرار گرفته است.اين امامزاده فاقد شجره نامه و كتيبه ي تاريخي است.در قديم بين مردم شهرت داشته است كه فقط زنان حق نگاه كردن به اين بقعه رادارند!
5- زيارتگاه بي بي خديجه: در شهر كيلان – محله كوهان – دويست متري امامزاده زين العابدين بن عقيل و در صد متري شمال قلعه قديمي روستا قراردارد و بناي بازسازي شده ي آن به اواخر دوره قاجار برمي گردد.
6- امامزاده بي بي خاتون: در روستاي مومج، بزرگترين روستاي منطقه؛ پشت كوه واقع شده است. اين امامزاده در ضلع شرقي روستاي مزبور و در فاصله نزديك با امامزاده صدرالدين قراردارد. قدمت بناي آن با توجه به شواهد معماري مربوط به قرن 8 و 9 هجري قمري است.آنچه كه در بالا آمد، اشاره اي گذرا و قهرست وار به نامهاي امامزادگان بزرگوار و محل فن آنهاست.چنانچه گفتيم اكثر آنان به نوادگان امام كاظم (ع) شهرت دارند. ما در مقالي ديگر به چند و چون اين انتسابات، دلايل هجرت امامزادگان به ايران و آثار و بركات آن خواهيم پرداخت. اينقدر مي دانيم كه اين مكان هاي مقدس صدها سال است در بين مردم جايگاهي بس والا دارند و اينقدر مسلم است كه اكثر آنان داراي مقام و منزلت معنوي والايي بوده اند و پس از مرگ يا شهادت شان نيز براي مردم هر منطقه باعث خيرات و بركات زيادي بوده اند.
در پايان اين نكته را يادآور مي شويم كه شايسته است فرهيختگان و اهل قلم اين روستاها كه همجوار اين هفت امامزاده هستند، دست به قلم شده و در يك كار ميداني، ضمن مصاحبه با معمرين و مطلعين محله و روستاي خود اطلاعات تكميلي را براي ما ارسال دارند و چنانچه درباره سلسله انساب ، نحوه زندگي، چگونگي وفات يا شهادت و پس از آن مطالبي دارند، از ارسال آن دريغ نكتند تا به نام خودشان در ره آورد منتشر شود.
منابع:
1- حضرت آيت الله عبداله جوادي آملي، شكوفايي عقل در پرتو نهضت حسيني، فصل آخر، موسسه اسرا
2- آيت الله رضا استادي، كشكول براي منبر، 335 تا 340 ( امامزادگان استان تهران)
3- Emamzadeha.blogfa.com (امامزادگان استان تهران)