عشق به طبيعت عشق به خداست
در آستانه هفته معلم ، آثار پژوهش يك معلم نمونه و پژوهشگر، آقاي محمد كوچكي را در اختيار همشهريان و علاقمندان به پژوهش و دماوند شناسي و معلمان عزيز و ارجمند قرار مي دهيم تا نمونه اي باشد براي همه ما كه در كنار شغل اصلي، از روي عشق و علاقه مي توان هم پژوهش كرد، هم دماوند را معرفي كرد وهم عشق و علاقه خود به طبيعت را به صحنه آورد.
نوشتار پيوست كه تقريبا به صورت محاوره اي نگاشته شده است مي تواند الگويي باشد تا معلمان عزيز پژوهشگر آثار خود را جهت درج در ره آورد دراختيار قرار دهند.
مجموعه عشق به طبيعت به ويژه گلها و گياهان از دوران كودكي ، زماني كه در ميان گياهان و علفها بازي مي كردم و مشغول سرگرمي بودم در ذهن و وجودم ريشه دوانيد و هميشه با خود مي گفتم حتما هر كدام از اينها اسم زيبايي هم دارند؛ ولي جز اندكي ازآنها را كسي نمي شناخت و نام آنها را كسي نمي دانست. اين موضوع براي من بسيار بد و ناپسند بود كه چرا در جايي كه ما زندگي مي كنيم و هر روز از كنار اين همه زيبايي ها مي گذريم، آنها را در زير پا گذاشته و بي تفاوتيم؟ و كسي حتي خودش هم يك نام براي هر كدام انتخاب نمي كند؟ ولي وقتي كمي بزرگتر شدم و همراه مادر و خانمهاي ديگر در بهار براي جمع آوري سبزي صحرايي به باغها و دشت هاي اطراف رفتم فهميدم هر كدام را كه از زمين مي چينند نام خصوصي دارند، بسيار خوشحال شدم. مانند شنگ، پاكلاغك، بيك ( هفت بند) ، منگله كه مجموعا به چهل گياه معروف بودند.
محمد كوچكي هستم. در سال 1342 در دماوند به دنيا آمدم ، با عشق به معلمي و عشق به طبيعت زندگي مي كنم. 27 سال سابقه معلمي دارم. بيشتر در كلاس اول تدريس مي كنم چون بچه هاي كلاس اول هم مانند گلها زيبا هستند. از سال 1370 مطالعه روي گياهان را شروع كردم. با خريد تقريبا 50 هزار تومان كتاب شبهاي بسياري از زمستانهاي سال هاي گذشته را سپري كردم. عشق به گياه بعضي شبها تا ساعاتي از نيمه شب مرا بيدار نگه مي داشت. براي شناسايي گياهان منطقه شايد نزديك به چهار هزار گياه را مطالعه كردم كه هنوز هم بسياري از گياهان منطقه برايم ناآشنا است زيرا منطقه داراي تنوع گياهي بسيار زياد و با ارزش است.
اميدوارم مسوولين شهرستان، مركزي را به نام مركز مطالعه گياهان و گلهاي دماوند يا مركز مطالعات گلها و گياهان دارويي دماوند تاسيس كنند.
به حمدا... افراد صاحب نام و علاقمند بسياري در دماوند و منطقه هستند كه با عشق و بدون چشم داشتي مي توانند براي منطقه خدمت فراواني انجام دهند كه اين را از طريق مطبوعات با يك فراخوان مي توان فهميد كه چقدر صاحب ذوق و علاقه دراين زمينه فراوانند. دماوندي هاي صاحب مدارج علمي فراواني را داريم كه مي توان از ظرفيت آنها حداكثر استفاده را برد.
اگر مي خواهيم به سنت گذشته برگرديم چرا چيزهاي غير مفيد مانند قهوه خانه هاي سنتي را هر روز گسترش مي دهيم ولي نسبت به سنت هاي خوب گذشته بي اعتناييم ؟
دماوند با نام قله هاي سر به فلك كشيده آن معروف است. وجود همين كوه هم مي تواند بسيار كارآفريني كند و سرمايه فراوان و خوبي براي ما باشد ولي افسوس هيچ امكاناتي براي يك گردشگر حتي براي ايرانيها هم وجود ندارد تا چه برسد به كسي كه از كشورهاي خارجي بخواهد با آن امكانات فراواني كه دارند به دماوند بروند. چرا بعد از گذشت سالهاي زيادي از انقلاب مسوولين اقدام موثري در زمينه گردشگري منطقه دماوند مانند قله دماوند، درياچه تار، غارها، گياهان و فسيل هاي منطقه انجام نمي دهند؟
منطقه ورين نزديك درياچه ، دره زيبايي است كه علاوه بر قدمت 700 يا 800 ساله ، محل سكونت گذشتگان و اجداد ما هم بوده است. دو سنگ آسياب بسيار بزرگ در كنار رودخانه وجود دارد كه هر سال كه مي گذرد بيشتر دچار آسيب مي شوند در حالي كه آثار فرهنگي قشنگي براي نصب دركنار ورودي شهر يا ميادين و يا حتي اداراتي همچون شهرداري يا فرمانداري مي تواند باشد. ولي افسوس ما براي اثبات حرف خودمان گزارش تصويري ازآن تهيه نكرديم؛ يا درختان بسيار تنومند گردو و درختي كه دور آن بالاي 11 متر مي رسد يا درخت ورس يا ارس زيبايي كه در وسط سراشيببي كوه قرار دارد و 9 متر دور آن است، همگي در حال نابودي هستند. كجا مي تواند چنين درختان مسني پيدا كنيد؟ آنچه البته به جاي نرسد فرياد است فرياد.
كوه تل كمر كه روزهاي جمعه بسياري از جوانان منطقه براي كوهنوردي به آنجا مي روند ورودي آن به روي كوهنوردان به زودي بسته خواهد شد. چرا؟ چون دانشگاه پيام نور مي خواهد بالاي تپه ساختماني براي --- بسازد. بايد به حال اين مسائل فكري كرد.
- پژوهش، نمايشگاه ، تصويربرداري
در سال 1377 شروع به جمع آوري گياهان دارويي منطقه نمودم. به اين صورت كه يك گياه را پس از شناسايي آن خشك نموده و روي يك مقوا چسبانده و سپس در كنار آن روي كارتكسي نام فارسي، انگليسي و عربي گياه را درج كردم. همچنين اطلاعاتي مانند در چه منطقه اي از كره زمين رويش دارد، خواص ، كابرد و تركيبات شيميايي هر يك را مشخص و كنارش يادداشت نمودم كه بدين ترتيب نزديك 200 نوع گياه گردآوري شد. درچند نمايشگاه دستاوردهاي تحقيقاتي معلمان منطقه و حتي شهرهاي كرج و پاكدشت شركت نموده و رتبه اول را كسب كردم. بعد از گذشت سالهاي نه چندان دور، متوجه از بين رفتن آنها به جهت حمل و نقل و مرور زمان شدم و به فكر افتادم از آنها تصويربرداري كنم. به هر كجا كه مراجعه كردم براي دوربين فيلمبرداري، كسي اهميت نداد.
در سال 1385 روز معلم به عنوان تنها معلم برگزيده سال دماوند به استان معرفي شدم. با دريافت مبلغ 300 هزار تومان به عنوان پاداش، موفق شدم يك دوربين فيلمبرداري تهيه كنم و بلافاصله در اواخر خردادماه شروع به كار كردم. تا پايان فصل پاييز تقريبا 100 گياه دارويي و گل هاي منطقه را شناسايي كرده و تصويربرداري نمودم كه شايد بتوان گفت آن روزها ، بهترين روزهاي زندگي من را رقم زد. براي اين كار به باغها، دشتها، كوهها، كنار رودخانه ها، جويها، كناره چاهها و صخره ها رفتم. كه امروز اين مستند يكي از مستندهاي خوب و زيباي طبيعت دماوند مي باشد و تقديم به عاشقان طبيعت گرديده است.
شايان ذكر است ما دردماوند سه گياه ويژه و منحصر به فرد داريم كه در مجامع علمي و گياه شناسي معتبر دنيا به نام دماوند به ثبت رسيده و اين نيز از افتخارات دماوند است. البته گياهان ديگر نيز تاكنون شناسايي شده اند و انشاءا... به زودي شاهد شناسايي تعداد بيشتري ازآنها خواهيم بود.
1- مهمترين آنها گياهي است به نام گُزَل معروف به كُزَل ، با نام علمي ديپلوتنيكا دماونديكا، در كوههاي شمال دماوند رويش دارد.گياهي بسيار معتبر كه گذشتگان ما براي خوشبو كردن پنير ازآن استفاده مي كردند. اين گياه به جهت تركيبات شيميايي كه دارد بر روي بدن بيشتر افراد حساسيت شديد ايجاد مي كند. شايد 80 درصد مردم به اين گياه حساس هستند يعني اگر از كنار اين گياه حتي عبور كنند دچار مسموميت و تهوع و سرگيجه و ناراحتيهاي شديد پوستي خواهند شد.اگر كسي از اين گياه به هر قسمت بدنش سرايت كند يعني يك تماس كوچك پيدا كند بعد از گذشت ساعتي به صورت تاولهاي شديد مانند بيماران شيميايي اثر كرده و در حالتهاي خيلي شديد بسيار خطرناك خواهد بود وبايد سريعا به پزشك رسانده شود.
اين گياه به صورت جعفري در اندازه هاي مختلف 20 سانتي متر الي 2 متر در منطقه وجود دارد كه در حال نابودي است.اين گياه ماده موثر بسيار با ارزش دارويي دارد كه براساس تحقيقات يكي ازدانشجويان كارشناسي ارشد ( كه براي پايان نامه خود به من مراجعه كرده بود و من گياه گزل را به او معرفي كردم) ، يكي از صادرات كشور ژاپن ماده موثر اين گياه است كه برابر با كل صادرات نفت ما در سال است.
گزل عطر بسيار جالبي دارد و نيز خواص دارويي بسيار زيادي دارد كه بيشترآن هنوز ناشناخته باقي مانده است. تحقيقات نشان داده اين گياه روي بيماري برص يا پيسي كه بيمار دچار ناراحتي پوستي شده و يا لكه هاي سفيد بزرگ روي صورت و دست هاي او مشاهده شده تاثير مطلوبي دارد.
2- گياه دومي به نام دماوند به ثبت رسيده به نام ايرسا دماوند يكا كه نوعي زنبق وحشي است كه زيستگاه آن در دره اشنه در كنار قله هاي زيباي اشنه در مي باشد كه در بهار رويش دارند.
لازم به ذكر است كه خداوند چه حكمتي دارد كه كنار هر كوه بلند نوعي گل زيبايي هم به وجود آورده مثلا كوه دماوند شقايق هاي سرخ ، كوه سبلان لاله هاي سرنگون كه دردنيا بي نظير است و كوه اشنه در كه " ايرسا دماونديك" را رويانده است. در فصل بهار عظمت خداوند دراين دره نمايان مي شود. يك شاخه گل كه از وسط برگها بيرون مي آيد با چندين رنگ قرمز، آبي، صورتي، سبز آسماني، زودو بنفش كه زيبايي خاصي را پديدار مي نمايد. در اين زمينه داستاني وجود دارد كه در روي كوه زرين كوه كه بالاي اشنه در است گلي زيبا مي رويد كه عرفا و حكما يا درويشها در گذشته دور به عشق ديدن اين گل روزها وشبها در انتظار مي نشستند. چون اين گل در سال يكبار در بهار مي آيد و روز رويش آن مشخص نيست. عاشقان مي بايست روزها و شبها به انتظار بنشينند. گفته شده فقط در هنگام طلوع آفتاب و سحر تنها چند دقيقه يا كمتر باز شده و بعد از بين خواهد رفت. با ديدن اين گل نوري متصاعد شده كه آثار بسياري دارد كه گويا انسان را از خود بي خود مي كندو در عشق عجيبي فرو رفته و مست خواهند شد.
من براي ديدن و تصوير برداري رنج فراواني كشيده ام. در بهار وقتي به اين دره حركت كرده بودم، پس از چند ساعت وقتي درگرما به آنجا رسيديم با تعجب ديدم حمله ملخها باعث شده هيچ آثاري از اين گل حتي ساقه و برگ بر جاي نماند. خدا كند كه ريشه هاي اين گل آسيب نديده باشد چون جبران نشدني است.
نكته اي ديگر به يادم آمد. سالهاي اول تحقيق گياهي را شناسايي كرديم به نام مهر سليمان كه آن را خوشبختانه دارم. بعد از چند سال هر چه به دنبال آن دوباره گشتيم حتي يك نمونه ديگر پيدا نكرديم و گويا نسل اين گياه در دماوند مشاهده نشده است و صد افسوس از بين رفته است.
3- سومين گياه بومي دماوند كه نام فارسي آن به نام كلاه ميرحسن مي باشد ، گياهي است شبيه به نوعي گون كه در فصل پاييز گلهاي ريزي به رنگهاي مختلف درآن ظاهر مي شود از جمله سفيد تنها، سفيد و قرمز، سفيدو صورتي، سفيدو قهوه اي، سفيدو نارنجي كه بسيار فراوان مي رويد كه در تصويربرداري از آن نمونه گيري شده است.
دماوند از لحاظ گياهان خوراكي و سنتي سرمايه هاي ارزشمندي در دل خود دارد كه در حال از بين رفتن است.
از قديم الايام رسم بود كه مردم در بهار به چيدن سبزي صحرايي مي رفتند كه هم ورزش بود و هم تفريح و هم يك نوع كار اقتصادي محسوب مي شود.
اين گياهان به چهل گياه معروف بودند. اميدوارم مردم دوباره به اين سنت حسنه روي آورند و از آنها استفاده كنند.از جمله گياه شنگ كه در آن آنتي بيوتيك موثري وجود دارد كه براي ناراحتي هاي دستگاه گوارش و مجاري ادرار مفيد مي باشد و كسي ديگر سراغ آموكسي سيلين و آموكسي كلاو نرود.
اجداد ما هر وقت كه به بيماري شديدي دچار مي شدند دنبال گياهي به نام علف كيميا ( كيميا) مي رفتند .امروزه بزرگترها و افراد سال خورده هم شايد اين گياه را فراموش كرده باشند. در يك سفر همراه آقاي دكتر جاويد حاج علي اكبري براي تحقيق حركت كرديم. تنها آدرس و مشخصه اي كه از اين گياه داشتيم اين بود كه در كوهها رويش دارد و گلهاي زردي هم در بالاي اين گياه است.با تلاش زياد در زير كوههاي دشت مشاء اين گياه را پيدا كرديم كه نامش گل هوفاريقون يا راعي يا هزار چشم مي باشد. چون تحقيقات نشان مي دهد اين گياه آنتي بيوتيك فوق العاده قوي دارد كه حتي از طريق جلدي يا پوستي هم جذب بدن مي شود و تاثير بسيار شگرفي رويو بيماريها مي گذارد. تنها اشاره كنم كه سالهاي گذشته كشور آمريكا براي درمان بيماريهاي مهلك ايدز از اين گياه استمداد گرفته و به درمان بيماران ايدزي پرداختند كه تاثير بسيار زيادي روي آنان داشته است يا از جمله در درمان ناراحتي هاي مفاصلي و داخلي و پوستي و سوختگيها و ... بسيار موثر است.
در تاريخ آمده وقتي خداوند حضرت عيسي (ع) را به حضرت مريم عنايت كرد شايد هيچ بيماري اي به سراغ حضرت عيسي نمي آمد. بعدها ديگران يا اطرافيان برايشان سوال شد كه چرااين كودك مريض نمي شود؟ به جستجو پرداختند . در آخر فهميدند كه هر چه هست از لحاظ وتشك و بالش اين كودك مي باشد كه بوي خوبي هم از آن بلند مي شود.آنها را پاره پاره كردند، ديدند كه در داخل آنها پوشيده يا پر شده از خاصيند يا آويشن مي باشد.همين گياهي كه همه كوههاي اطراف شهر ما را پوشانده و روزي مردم ازاين گياه استفاده غذايي زيادي مي كردند. ولي امروزه فقط استفاده دارويي مي شود. اين گياه كه داراي سي الي چهل نوع متنوع است تاثير بسيار فراواني روي بيماري هاي مختلف مانند گوارشي، مجاري و تنفسي دارد.
روزي براي تحقيق روي نوعي گياه به نام بابونه از نوع آلماني آن به دشت مشاء رفتم. ديدم خانم و آقايي با داشتن چند كيسه بزرگ در درون يك زمين زيبا و پر از گل بابونه مشغول جمع آوري آنها هستند. بعد از سلام ، سوال كردم اينها را براي فروش مي بريد؟ گفت: نه، ما از تهران هر سال اين موقع مي آييم به مشاء و به اندازه مصرف يك سال جمع آوري مي كنيم. گفتم: اين همه چرا؟ گفت كه ما به جاي چاي از بابونه استفاده مي كنيم، چون خواص آن را مي دانيم. شما شايد استفاده نكنيد چون فايده اش را نمي دانيد و ما هر سال در فصل زمستان بيشتر از دم كرده بابونه استفاده مي كنيم. او نكته اي را اضافه كرد و آن اين بود كه دختر من سرپرستار يكي از بزرگترين بيمارستان هاي سوئد مي باشد. وقتي سال گذشته به ديدن ما آمده بود ديد كه ما از بابونه استفاده مي كنيم. گفت: همين قدر براي شما بگويم كه ما مريض را كه از اتاق عمل بيرون مي آوريم قبل از هر خوراكي بايد سه ليوان به او بابونه بدهيم و بعد چيزهاي ديگر مصرف كند. اين هم از بابونه.
حديثي از آقا اميرالمومنين يادم آمد كه بهتر بود در اول سخن و شروع بيان مي كردم كه مي فرمايند: « خود را يعني بيماري را با گلها و گياهان دارويي وطن يا در ديارتان مداوا كنيد.»
امروزه ثابت شده كه خداوند تبارك و تعالي براي هر بيماري كه در جايي وجود دارد داروي گياهي آن بيماري را هم رويانده است. مثلا در مناطق كوهستاني مانند شهر ما به جهت ارتفاع بالا از سطح دريا فشار خون امري رايج است كه كنار اين بيماري گياهاني همچون آلبالو، زرشك در كوهها يا تمشك در باغهاي آلوچه و ... را آفريده است.
همه پيشرفتي كه امروزه شده است ولي در مقابل خواص گياهان كار چنداني انجام نشده؛ بسياري از گياهان هنوز شناسايي و نام گذاري هم نشده اند تا برسد به خواص وكاربرد آنها يا تركيبات شيميايي كه دارند. چرا كه نظام شاعر بزرگ ما گفته و بسيار هم زيبا بيان نموده:
نرويد از زمين هرگز گياهي / كه بر هر برگي بنوشته دوايي
يكي از گياهاني كه براي درمان بسياري از بيماري ها موثر است، گياهي است به نام دم اسب. اين گياه كه دركنار جويها و رودخانه ها فراوان در سطح منطقه رويش دارد، درصد بالايي از آن را مواد معدني به ويژه طلا تشكيل مي دهد. يعني در هر يك تن از اين گياه 120 گرم طلاي خالص وجود دارد.
شايد بهترين گياهي باشد يا تنها گياهي باشد كه مواد موثر آن را طلا تشكيل مي دهد. اين گياه از طلاهاي موجود در آب يا خاك و يا فعل و انفعال هاي شيميايي حاصله مي تواند در خود طلا را ذخيره كندو براي بسياري از بيماريها شايد مثل آرتروز و ... كاربرد فراوان دارد. خانمها شايد اگربدانند از اين گياه پذيرايي خاصي كنند.
يكي از تحقيقاتي كه در طول گردش در طبيعت به آن پرداختم و وقت فراواني صرف كرده ام تحقيق روي فسيلهاي منطقه دماوند است. شايد كمتر كسي اين كار را كرده باشد. حداقل 10 سالي مي باشد. كار ازآنجا شروع شد كه 10 سال پيش وقتي پياده روي را شروع كرده بودم در يكي از كوههاي اطراف شهر به اصطلاح خودماني گوش ماهي البته فسيل آن را پيدا كردم كه چندان سالم هم نبود. كمي توجه كردم ديدم با ديدن چيزهايي از اين قبيل مي تواند سوژه تحقيقي خوبي باشد.
با كمي مطالعه متوجه شديم كه اينها ماكرو يا ماكروفسيل يا فسيلهاي بي مهره زمين مي باشند كه در شروع پيدايش حيات در دماوند يافت شده اند. اولين موجوداتي كه در كره زمين به وجود آمده اند و بعدها اين تحقيق ادامه پيدا كرد و اكنون به جرات مي توانم بگويم فسيلهاي بي مهره كره زمين را در حدود 80 يا 70 درصد آنها را ما پيدا كرديم كه براي شما و خوانندگان محترم جالب باشد.
قدمت آنها: كسي نمي تواند حدس بزند يا فكر كند چون صحبت يكي دو يا چند هزار سال نيست بلكه صحبت از ميليون است. آنهم نه يكي ،ده ، پنجاه يا صد ميليون.
قديمي ترين آنها با استفاده از كتابهاي ترجمه شده در اين خصوص حدود 600 ميليون و كمترين آنها 50 ميليون سال مي باشد كه در اعماق درياها و بعضي ها چندين هزار متري درياها در آبهاي گرم يا سرد زندگي مي كردند كه بيشتر آنها امروزه دچار انقراض شده و از بين رفته اند. اين مجموعه مي تواند عنوان خوبي براي محققيني باشد كه به اين موضوع علاقه مند هستند و براي آنها اهميت دارد.
اضافه كنم نمونه هاي زيادي را ما كشف كرده ايم كه هنوز در كتابها نديده ايم و شايد هم روزي مانند گزل و زنبق كوههاي دماوند با پسوند دماونديكا انشاء ا... به ثبت برسدو افتخاري ديگر براي منطقه دماوند پيدا شود و چه بسا بسياري را ما نمي توانيم شناسايي كنيم چون تخصص لازمه را در اين خصوص نداريم و براي شناسايي آنها نياز به مطالعه بيشتر و كانال زدنهاي بيشتر با دانشگاههاي كشور از جمله بخش زمين شناسي و استفاده از تخصصهاي انديشمندان مربوطه مي باشد كه انشاءا... در اين مورد مي بايستي بيشتر كار شود.
كشف اين تعداد از فسيلها يا سنگواره ها در گرماي تابستان و حتي سرماي زمستان هاي زيادي ما را شيفته خود كرده و براي اين كار از قله دماوند بلندترين جاي منطقه از بالاترين ارتفاع آن شروع كرديم و همه كوههاي اطراف شهرو سلسله جبال البرز يا ماز واطراف درياچه هاي دماوند غارها و كنار رودخانه ها از شمال شهرستان تا جنوب آن مانند كيلان وساران تا ايوانكي و ... را جستجو كرديم و براي تكميل اين پروژه وقت وامكانات و عوامل ديگري نياز است.اميدواريم كه مسوولين شهر يا دانشگاهها يا آموزش و پرورش ما را ياري كنند.
از مستندهاي انجام شده مي توان مستند طبيعت شمال دماوند (سال 1385)، مستند گلهاي بهاري دماوند (سال 1386)، مستند گلها و گياهان دارويي دماوند (سال 1387) و مستندي از فسيلهاي دماوند(سال 1387) را نام بردو انشاء ا... پروژه ي « راز چهل گياه دماوند» و چند تحقيق ديگر را پيش روي خواهيم داشت.