جلوه‌هاي حماسه حسيني در كيلان
محمد رضا امري كاظمي
آغاز سخن
وقتي تمام روز‌ها عاشورا و تمام زمينه‌ها كربلاست، تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل . وقتي حسين (ع ) خدايي و خون‌بهاي او خداست ديگر شكي نمي‌ماند كه خون پاك او نه جوي است و نه رود بلكه اقيانوس بي‌كران پاكي هاست كه خروشان و بي‌امان هر خار و خسي را به دست امواج مي‌سپارد. با اين تدبير حكيمانه سرمدي به اعتقاد نگارنده هر سرو راست قامتي كه در هر نقطه عالم در مقابل توفان سياه بيداد ايستادگي مي‌نمايد جز اين نيست كه آوند وجودش از آن زمزم مصفاي حيات‌بخش حسيني سيراب گشته است. از اين گذر مي‌توان نتيجه گرفت كه شكوه جاودانگي حماسه كربلا فراتر از حصار زمان و مكان است.
اگر در اين فراز گوشه اي از سنت سوگواري آن خورشيد فروزان، سالار شهيدان، سرور آزادگان، پيشواي حق پيشه گان و اشجع شجاعان جهان تقديم مي‌گردد انتظار مي‌رود اولاً ادبا، فضلا، شعرا، نويسندگان و محققان كيلاني در جهت تدوين دقيق ، جامع مانع اين گنج گران همت گمارند. ثانياً ساير فرهيختگان شهرستان دماوند از شهر و روستا قلم دست گرفته دين خود را در اين راستا ادا نمايند. ان‌شاءالله
- همراه با عزاداران حسيني در كيلان
همه ساله در آستانه ماه خون و قيام و به تعبير حكيمانه حضرت امام (ره) ماه پيروزي خون بر شمشير، مردم كيلان پرچم‌هاي عزا برافراشته و مسجد و تكايا را سياه‌پوش مي‌نمايند. در نظر مردم كيلان هر يك از شعاير مذهبي پوياي پيام و مفهوم روشن است. از جمله اهتزاز پرچم‌هاي يا حسين (ع)، السلام و عليك يا اباعبدالله و … بيان مي‌دارد كه اينجا خيمه گاه حسيني است و در اين اردوگاه ياران آن حضرت مجتمع شده‌اند تا عملاً عليه باطل صف‌آرايي نموده و موضع آشتي‌ناپذير خود را با يزيد و يزيديان اعلام دارند.
خادم الحسين قرآن مقدس است كه همواره مايه مباهات بوده و خواهد بود. در گذشته پدران ما جهت احراز اين مقام معنوي بر هم سبقت مي‌گرفته اند. از جمله كساني كه غالباً گوي سبقت را از ديگران مي‌ربود مرحوم كربلايي تقي ، نياي اولين شهيد كيلان (علي عبدالعلي كاظمي) بود. اين غلام وفادار آستان اباعبدالله (ع) با رؤيت هلال ماه محرم زودتر از هر كس ديگر ترك خانه و زندگي مي‌نمود و در حسينيه بيتوته مي‌كرد و هم او آخرين كسي بود كه حسينيه را ترك مي‌كرد.
در ماه محرم در اكثر حسينيه‌ها از طرف‌داران حسيني پذيرايي به عمل مي‌آيد. هزينه اين مجالس از طريق افراد خير، نذورات و يا موقوفات تأمين مي‌گردد. در كيلان موقوفه درآمدزا و قابل توجهي جهت تأمين مخارج حسيني وجود ندارد لكن آحاد مردم از جان و دل هزينه‌هاي مختلف حسيني را پرداخت مي‌نمايند. نكته جالب آن كه عامه مردم بسته به سطح درآمد و معيشت خود در سفره داري و تهيه ساير امكانات مشاركت مي‌نمايند.حسن اين كار در اين است كه اولاً هر گونه منيتي از بين رفته وافراد از آفت مطرح شدن مصون مي‌مانند. ثانياً به تحقيق يكي از رموز شور و حرارت عزاداري سنتي كيلان مرهون همين همدلي هاست.
مردم كيلان چند ماه قبل از محرم مبالغي را به عنوان هديه و پيشكش به پيشگاه سرور آزادگان جهان كنار مي‌گذارند. اضافه مي‌نمايد اين سنت پسنديده محدود به مردم ساكن نمي‌باشد بلكه كيلاني هاي مقيم تهران و ساير شهرهاي كوچك و بزرگ و حتي كشورهاي خارج به هر تقدير خود را در دهه اول محرم به كيلان رسانيده و اين سنت به ياد مانده از نياكان خود را حفظ مي‌نمايند.
- نقش روحانيت در عزاي سنتي كيلان
مردم كيلان هيچ گاه به لحاظ برنامه‌هاي عزاداري امام حسين (ع) از پيام آن امام همام غافل نشده چرا كه حضور پرمفهوم و جهت بخش روحانيت همواره مورد عنايت بوده و ان‌شاءالله خواهد بود. در تحقيق اين مهم گاهي روحانيت از اهل محل بودند. مرحوم آخوند ملا فضل علي پدر مرحوم حاج مسلم فضل علي كاظمي (كه ايشان نيز منبري بودند)، مرحوم آخوند ملا نظر علي جد امجد روحاني شهيد اسماعيل نظر كاظمي و يا مرحوم آيت‌الله حاج صادق مقدم معروف به شيخ صادق از جمله علماي محلي بودند و گاهي فضلاي حوزه‌هاي علميه با پذيرش دعوت مردم به كيلان اين رسالت بزرگ و برعهده مي‌گرفتند. مرحوم حضرت آيت‌الله برهان يكي از اين فرزانگان است كه نام هميشه آشنايش هنوز بر سر زبان‌هاست.
- مراسم پرشكوه ، ديدني و كم نظير روز هشتم
در اين خصوص كه در تاريخ وقايع كربلا بسيار حساس است عزاداري مردمي كيلان رنك و صبغه خاصي به خود مي‌گيرد. در اولين ساعات اين روز عده‌اي مشغول بستن نخل مي‌شوند. در باور مردم كيلان نخل سمبلي از تابوت امام‌حسين (ع) است. (گرچه آن مصباح هدايت و سفينة نجات در نهايت غربت و مظلوميت نه تنها تابوت نداشت بلكه كسي نبود حتي پيكر مطهر چاك چاك شما از زمين بردارد) با اين تعبير آراستن نخل با پارچه‌هاي سنگين نظير ترمه و نوشته‌هاي ارزشمندي و به ويژه بستن عمامه سبز در بالاترين نقطه نخل به عنوان سر بريده امام شهيدان از مظاهر ديگر عزاداري سنتي كيلان است. اين تابوت سمبليك كه بوسه گاه حسينيان است بر حزن جمعيت مي‌افزايد . باري در بعدازظهر روز هشتم مردم محله‌هاي مختلف كيلان خود را به محله عمادالدين مي‌رسانند به طوري كه خيابان منتهي به مركز درماني شهيد دكتر پروين ناصري به پيش و پس نهاده نوحه مخصوصي به نام حيدر- حيدر را سر مي‌دهد كه سخت مورد استقبال همگان قرار مي‌گيرد.
چنانچه گذشت نخل خودبه‌خود ايجاد حزن مي‌كند اما با صداي سوزناك چاوشي خوان‌هاي پاي نخل سيل اشك از چشم زن و مرد جاري مي‌شود. عده اي از بزرگ‌ترها در اين روز يادي از مرحوم عمو محمود و كربلايي اصغر (چاووش خوان‌هاي قديمي) مي‌كنند. گفتني است در سال‌هاي اخير اين توفيق نصيب حاج اكبر (معروف به اكبر صلواتي) و مشهدي حبيب مؤذن گرديده است. به هر روي با رسيدن نخل به ميدان مركزي كيلان چندين گوسفند نذري ذبح مي‌شود و هم زمان يكي با پاشيدن دانه‌هاي اسفند روي آتش فضا را معطر مي‌سازند. اين برنامه با عزاداري هيئت زنجيرزني ، سينه‌زني و حمل علم و كتل تا مزار شهداي كيلان ادامه مي‌يابد.
در شب عاشورا تا سحرگاهان، كيلان در جوش و خروش است . كوي و برزن و خيابان‌هاي منتهي به حسينيه مملو از جمعيت است. گرچه مساجد و تكايا ساران، فاجان ، گاراژ ، كوهان و زيارت با انبوه سوگواران حسيني تجلي عظمت ديگري است لكن آنچه در حسينيه بزرگ كيلان مي‌گذرد خارج از وصف است. اغلب شمار دل‌باختگان به سيد شهيدان به حدي است كه جهت صرف شام 3 نوبت جابه‌جايي صورت مي‌گيرد. در اين شب به لحاظ تراكم و حجم سنگين برنامه‌ها بر خلاف ساير شب‌ها بعد از اقامه نماز جماعت سفره پربركت حسيني گسترده شده و بلافاصله بعد از پايان يافتن پذيرايي، جمعيت حاضر قيام نموده و به چند گروه تقسيم مي‌شوند و هر گروه در مسير مشخص قرار مي‌گيرند تا آماده استقبال از عزاداران ساير محله‌هاي شهر گردند. از قديم‌الايام رسم بر اين بوده كه در شب عاشورا مردم محله‌هاي مختلف كيلان جهت تعظيم شعاير اسلامي و عرض تسليت به عزاداران حسينيه مركزي تحت هر شرايطي در اين ميعادگاه مقدس مجتمع شوند . در اين ميان استاده مردمان محله زيارت حيرت‌آور است باخت چرا كه اين دل‌سوختگان حسيني حتي در شرايط نامساعد جوي و بارش برف و باران و سرماي استخوان سوز زمستاني با عبور از كوه ، دره و شيارهاي حدفاصل كيلان و زيارت با چراغ‌هاي زنبوري و حمل علم و كتل به هر تقدير خود را به ميعاد هرساله مي‌رسانند. بنا بر سنت ديرينه در گروههاي استقبال كننده آن‌قدر در فضاي باز مي‌مانند تا ميهمانان عزيزشان در حسينيه جلوس نمايند. در اين قسمت سلام دادن و پاسخ‌گويي ميزبان با محتوايي دل‌نشين، حماسي و پررمزوراز يكي از زيباتري قسمت‌هاي برنامه به شمار مي‌آيد.
از طرفي تجربه نشان داده است بسياري از تصميمات مهم و يا مشكلات لاينحل به حول و قوه الهي و به واسطه عزم عمومي در اين شب پرماجرا حل وفصل گرديده است. از جمله مشكلاتي كه نه در سال‌هاي اخير بلكه در گذشته نيز وجود داشت محدود بودن فضاي حسينيه بوده است كه به پشتوانه تصميمات مؤثر شب عاشورا، از 100 سال گذشته تاكنون در زمينه توسعه و يا تجديد ساخت آن اقدام گرديده است.
در حال حاضر جديدترين بلكه مهم‌ترين اقدام به احداث بزرگ‌ترين مركز علمي، فرهنگي و تحقيقي امام‌حسين (ع) با بيش از 2000 مترمربع زيربنا مي‌باشد كه در سطح استان تهران كم‌نظير است. پيش‌بيني مي‌گردد اين پايگاه نور و هدايت كه به نام مقدس حضرت اباعبدالله الحسين (ع) ثبت و ضبط گرديده تا چندين سال پاسخ‌گوي همايش پرشكوه پروانگان شمع وجود حضرتش باشد. ان‌شاءالله
- راهپيمايي بزرگ روز عاشورا
هر كس براي يكبار راهپيمايي روز عاشوراي كيلان را ديده باشد بي‌ترديد بر عظمت وصف‌ناپذير آن مهر تأييد خواهد گذاشت چرا كه اگر گفته شود بزرگ‌ترين راهپيمايي عاشورايي در سطح شهرستان دماوند در كيلان شكل مي‌گيرد گزافه نيست. بر اين اساس در نخستين ساعات بامداد اين‌روز، خيل عاشقان امام حسين (ع) از محل هاي مختلف شهر در قالب هيئت‌ها و دستجات منظم به سوي ميدان جنب حسينيه حركت مي‌كنند. در خط سير اين سوگواران حسيني ، عده اي باشير و شربت و آب گوارا آماده پذيرايي كردن بوده و دمادم اسپند بر آتش مي پاشند. از طرفي اهالي قسمت مركزي كيلان همچون شب گذشته به نشانة تكريم بار ديگر به استقبال اين ارادتمندان سراپا شور آستان حسيني مي‌روند. جالب آنكه اين دو موج پرخروش سوگوار در نقطه ي تلاقي يكي شده بود طور هم‌زمان دست‌ها را به نشانه پيروزي حق بر باطل بلند كرده، به صورت يكصدا آواي بلند و دشمن ستيز «يا حسين» سر مي‌دهند. از اين نقطه به بعد يك راهپيمايي جالب ، ديدني و كم نظير در مدت يك نيمروز به سوي زيارت آغاز مي‌شود. زيارت آبادي باصفايي است كه مرقد مطهر امامزاده عيسي الله (ع) از نوادگان امام زين‌العابدين (ع) را در خود جاي داده است. بنا بر باور بسياري اين امامزاده عظيم‌الشأن داراي كشف و كرامات فراواني است كه ازاين جهت تربت پاكش زيارتگاه خاص و عام مي‌باشد.
نحوه شكل‌گيري كاروان روز عاشورا در روز حماسي و فراموش‌نشدني عاشورا و حركت دادن نخل و حمل علم و كتل در پيشاپيش جمعيت دسته‌هاي عزادار نظم و ترتيب خاصي مي‌يابند؛ به گونه‌اي كه روحانيون، معتمدين و سال‌خوردگان در رديف اول قرار مي‌گيرند، متصل به آن‌ها سينه زن‌ها و به همين ترتيب زنجير زن‌ها و … كه هر يك با صف‌آرايي خاصي بر جلالت و شكوه عزاداري سنتي كيلان مي‌افزايند. البته در قديم‌الايام به ياد كاروان اسيران آزادي بخش كربلا قطاري از اشتر كه خردسالان را در كجاوه هاي خود جاي مي‌داد به سمت زيارت راهي مي‌گشت كه جلوه‌اي مضاعف داشت (مع‌الاسف سنت زيبا در سال‌هاي اخير حضور ندارد). همچنين با روشنگري‌هاي به عمل آمده چندين سال است كه قمه زني كلاً منسوخ گرديده است .
- وصف مسير راهپيمايي و سنن رايج
راه‌پيمايان از دامنه سنگلاخي و پرشيب و نشيب كوهستان مرتفعي به نام سيه آرام آرام بالا رفته و در بلندترين نقطه و به اصطلاح محلي «سر سيه» ضمن توقف كوتاهي از شهداي سرافراز كربلا تجليل مي‌نمايند. جالب آنكه در سال‌هاي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي (با عنايت به كربلايي شدن سرزمين لاله خيز ايران) پس از تجليل از شهداي ايثارگر كربلا (در توقفگاه يادشده) ذكر نام شهداي كيلان توسط يكي از شيفتگان خاندان عصمت و طهارت همراه با طنين آسماني يا حسين از سوي جمعيت، خود آفرينشگر شكوه ديگري است كه به يقين از پيوستگي و جدا‌ناپذيري نهضت خونين امام حسين (ع) و انقلاب اسلامي امام خميني رضوان‌الله حكايت مي‌كند.